Kritika soziala ulertzea funtsezkoa da mundua ikuspegi ezberdinetatik ikusteko eta gizarte justuago bat bultzatzeko. Gure komunitateetako gaiak aztertzea eta hitz egitea dakar. Kritika soziala ez da arazoak seinalatzea soilik; irtenbideak iradokitzea ere bada.
Gizarte kritika mota desberdinak daude. Batzuek arraza diskriminazioa edo desberdintasun ekonomikoa bezalako desberdintasunetan oinarritzen dira. Beste batzuk zenbait talderentzat bidegabeak edo kaltegarriak izan daitezkeen egitura politikoetan edo kultur arauetan sakontzen dute.
Kritikak hainbat tokitatik etor daitezke, liburuetatik, filmetatik edo baita lagunen arteko elkarrizketetatik ere. Askotan normaltzat hartzen ditugun gauzak zalantzan jartzen laguntzen digu eta guztiontzat gauzak hobetu ditzakegun pentsatzera bultzatzen gaitu.
Kritika sozialarekin bat eginez, munduari buruz gehiago ikasteko eta jende ezberdinen esperientziak ulertzeko irekitzen gara. Aldaketa tresna bat da, guztiok aukera eta eskubide berdinak izango dituen gizarte baten alde lan egitera bultzatzen gaituena.
Zer da Gizarte Kritika?
Gizarte-kritikak gizartearen konfigurazioak arazoak nola ekartzen dituen aztertzen du. Gizarte kritikari batek arazo hauek seinalatzeaz gain, horiek konpontzeko bideak iradokitzen ditu. Aldaketak proposa ditzakete gauzak bidezkoagoak egiteko edo baita aldaketa handiak eskatu ere, gauzen funtzionamenduaren erabateko berrikuspena adibidez.
Kritika mota honek arauak, tradizioak edo botere-sistemek bezalako gauzek jendeari nola eragiten dioten aztertzen du. Talde jakin batzuek diskriminazioa edo aukerak lortzeko borrokan zergatik jasan dezaketen ulertzea da. Esate baterako, kritikari sozial batek sistema ekonomikoek batzuen alde eta besteen desabantaila nola egiten duten hitz egin lezake, desberdintasuna eraginez.
Batzuetan, kritika sozialak aldaketa txiki eta adostuak izan nahi ditu. Beste batzuetan, eraldaketa erradikalak bultzatzen ditu, lege edo gizarte egituretan aldaketa masiboak bezala. Helburua gizartea hobea, justuagoa eta guztiontzat justuagoa izatea da. Kritika sozialek hitzik ez dutenen ahots gisa jarduten dute eta gizarte osoaren onurarako hobekuntzak bultzatzen dituzte.
Gizarte-kritikaren abantailak gizartean
Kritika sozialak hainbat onura dakartza gizarteari. Baztertutako taldeen beharrak nabarmentzen laguntzen du eta beste hainbat abantaila eskaintzen ditu:
Lehenik eta behin, talde sozial zapalduen borrokak argitzen ditu. Kritika sozialarekin parte hartzeak gizabanakoek hainbat ikuspuntu har ditzakete, batez ere narrazio nagusietatik kanpo geratzen direnak.
Bigarrenik, ezarritako sinesmenak zalantzan jartzen ditu. Kritikarik gabe, ideia zaharkituek edo kaltegarriek oposiziorik gabe iraun dezakete. Gizarte-kritikak tresnak eskaintzen dizkie jendeari gizarte hobeago bat irudikatzeko eta gizarte-mekanismoak nola funtzionatzen duten ulertzeko.
Gainera, aldaketa nabariak bultzatzen ditu. Nabarmentzekoa, kritika sozialeko lanek, Upton Sinclair-en 'The Jungle' eleberria bezalakoak, elikagaien segurtasunaren araudiaren hobekuntzak katalizatu zituzten. Era berean, teoria kritikoaren adarrek, hala nola arraza-teoria kritikoak eta teoria juridiko feministak, sistema juridikoaren barruko desberdintasunaren inguruko elkarrizketak bultzatu dituzte.
Azkenik, kritika sozialak teoria eta ekintza zubi egiten ditu. Bere helburua gizarte justuago bat sortzea da, eztabaidak bultzatuz eta gizabanakoak beren zapalkuntza modu aktiboan aurre egiteko ahalmena emanez.
Gizarte-kritikak forma hartzen dituen modu desberdinak
Kritika sozialak hainbat forma har ditzake. Jendeak gizarteari buruzko iritziak adierazteko modu bat da. Mota batzuk honako hauek dira:
1. Teoria Kritikoa
1900eko hamarkadaren hasieran, Alemanian Frankfurteko Eskola izenez ezagutzen zen talde batek teoria kritikoa aurkeztu zuen, gizarteari eta bere gaiei begiratzeko modu bat. Filosofia arazo sozialak identifikatu eta konpontzeko erabil zitekeela uste zuten. Karl Marx eta Sigmund Freudek eraginda, pentsalariek atsegin dute Jürgen Habermas Teodoro Adorno Frankfurteko Eskolatik uste zuten filosofia ez zela ezagutza lortzea soilik. Horren ordez, lortutako ezagutza erabiliz jendea zapalkuntzatik askatzeko bitarteko gisa ikusi zuten.
1970eko hamarkadaz geroztik, teoria kritikoa hainbat esparrutara hedatu da, hala nola, filosofia, gizarte zientziak, psikologia, kultur ikasketak eta zuzenbidea. Arraza-teoria kritikoa eta genero-teoria bezalako arlo espezializatuetan sartu da. Arlo espezializatu hauek gizarteak ezberdinekin nola elkarreragiten duen ulertzera bideratzen dira gizarte taldeak.
Interesgarria da teorialari kritiko batzuek gizarte-mugimenduetan zuzenean parte hartzea nahiago dutela akademian teoriak eztabaidatzea baino. Eztabaida teorikoetan baino ekintza praktikoan sinesten dute.
Teoria kritikoa gizarte-arazoak aztertzeko eta ulertzeko tresna indartsua izaten jarraitzen du, ebaluatzeko eta potentzialki jorratzeko lente desberdinak eskainiz. gizartearen erronkak hainbat talderen aurrean.
2. Literatur Kritika
Literatura kritika liburuak eta istorioak aztertzea da, gure inguruko munduarekin nola lotzen diren ulertzeko. Kritika soziala mota bat da: literaturak gizartea nola islatzen duen aztertzen du. Kritikariek liburu bat aztertzen dutenean, egileak bere gizartean duen lekua eta garai hartan liburuak jendeari nola eragin zion ere kontuan hartzen dute. Esaterako, kritika marxistak liburu batek klase sozialen injustizia onartzen duen edo aurka egiten duen aztertzen du.
Beste mota bat kritika postkoloniala da, literaturak kolonialismoa nola irudikatzen duen aztertzen duena, non herrialde batek beste bat kontrolatzen eta ustiatzen duen. Kritikak istorio hauek kolonizatutako pertsonen bizitza nola irudikatzen duten aztertzen dute.
Kritikariek ez dituzte soilik dauden liburuak aztertzen, gizarte-gaiak aztertzen dituzten istorioak ere sortzen dituzte. Adibide ospetsu batzuk bezalako eleberri distopikoak dira Brave New World Egilea: Aldous Huxley or Animal Farm Egilea: George Orwell. Fikzio historikoa bezalakoa Bi hiri istorioa Charles Dickens eta Jungla Upton Sinclair-ek gizartearen arazoak ere islatzen ditu.
Liburu hauek aztertuz eta berriak sortuz, kritikariek bizi dugun mundua ulertzen eta pentsatzen laguntzen digute.
3. Musika Gizarte Kritikarako tresna gisa
Musika mota batzuek, punkak, rapak eta zenbait metal generok, gizartearen kritikan sustraiak dituzte. Gobernuarekin izandako arazoez, zapalkuntzaz eta gauzak dauden moduarekiko etsipen sentimenduez hitz egiten dute. Har dezagun Sex Pistols taldearen "Pretty Vacant" abestia, adibidez. Nerabeak 1970eko hamarkadan Ingalaterrako egoera politiko kaotikoarekiko axolagabe sentitzen ziren punkaren ereserkia da.
Beste adibide indartsu bat da 2Pac-en "Brenda's Got a Baby”. Rap abesti honek komunitate batzuek jasaten dituzten tratu bidegabeak eta injustiziak argitzen ditu. Egoera zailen aurrean dagoen neska gazte baten istorioa kontatzen du, gizartean nagusi diren arazo sozialak nabarmenduz.
Horietaz gain, genero ezberdinetako abesti askok artistek gizarteko arauekiko atsekabea edo kritikak adierazteko plataforma gisa balio dute. Musikari hauek euren letrak eta doinuak erabiltzen dituzte jendeak jasaten dituen arazoei buruzko hausnarketak eta eztabaidak sortzeko, kontzientzia sortzeko eta aldaketa ekartzeko asmoz. Musika-adierazpen forma honek gizarte-arazo ezberdinen aurkako iruzkin sozialetarako eta defendatzeko tresna indartsua izaten jarraitzen du.
Utzi erantzun bat