Elika-kateak elika-sareetatik bereizten dituenari buruz ziur ez bazaude, ez zara bakarra. Baina ez kezkatu, hemen gaude gauzak argitzeko. Apur ditzagun elika-kateen eta elika-sareen oinarriak erraz ulertzeko moduan. Kontzeptu hauek ezinbestekoak dira ekologistarentzat, ekosistema bateko landareen eta animalien arteko harreman korapilatsuak argitzen baitituzte.
Elikagai-kate bat nor jaten duen istorio bat bezalakoa da lerro zuzen batean. Irudikatu lehoi bat zebra bat jaten, eta asmatu duzu. Bestalde, elika-sarea elkarri lotuta dauden istorioen sare konplexu baten antzekoa da. Ekosistema bateko hainbat landare eta animalien arteko harremanak erakusten ditu, bizitzari eusten dioten lotura korapilatsuak irudikatuz.
Kontzeptu horiek ulertuta, ekologistek argibide baliotsuak lortzen dituzte espezie desberdinak elkarrengandik bizirauteko nola mendeko diren jakiteko. Beraz, murgil gaitezen elika-kateen eta elika-sareen munduan, landareek eta animaliek gure ekosistemetan duten eginkizuna desmitifikatzeko.
Zer da Elikadura Katea?
Elikadura katea naturan izaki bizidun batetik bestera energia nola mugitzen den erakusten duen lerro bat bezalakoa da. Eguzkiaren energiarekin hasten da. Gero, energia hori espezie ezberdinetan zehar bidaiatzen da, bata bestearen atzetik.
Adibidez, ikus dezagun elikadura-kate soil bat: Eguzkia → Belarra → Zebra → Lehoia. Eguzkiak energia ematen dio belarrari, zebrak jaten baitu. Orduan, lehoiak zebra jaten du.
Elikadura-kateek izaki bizidun guztiek elikagaietatik energia nola lortzen duten irakasten digute. Katean zehar elikagaiak espezie batetik bestera nola pasatzen diren ere erakusten dute.
Orain, kontuan hartu elikadura-kate korapilatsuagoa: Eguzkia → Belarra → Txitxarroa → Sagua → Sugea → Belatza. Kate honetan, txitxarroak belarra jaten du, saguak txitxarroa jaten du, sugeak sagua jaten du eta azkenik, belatzak sugea jaten du.
Beraz, elika-kateek energia eta mantenugaiak nola pasatzen diren ulertzen laguntzen digute ekosistemak, landareetatik animalietara, handi eta txikietara.
Elikagai-kate bateko maila trofikoak
Ekosistema batean, izaki bizidun guztiak maila trofiko izeneko maila ezberdinetan biltzen dira. Maila hauek ekologistari laguntzen die ekosistema bateko organismoen eginkizun espezifikoak aztertzen eta ulertzen. Azter ditzagun elika-kate bateko maila trofiko bakoitza.
1. Ekoizleak
Ekosistemetan, lehen maila ekoizleek hartzen dute. Organismo horiei ekoizle deitzen zaie, beren janaria egin dezaketelako. Beste izaki batzuek ez bezala, ez dute beste inorengan fidatzen beren energiagatik.
Ekoizleek batez ere Eguzkiaren energia fotosintesia izeneko prozesu batean erabiltzen dute beren energia eta mantenugaiak sortzeko. Landareak kategoria honetan sartzen dira, algak, fitoplanktona eta zenbait bakterio motak.
Izaki hauek funtsezko zeregina dute ekosistema baten barruan energia-orekari eusteko, elikadura-katearen gainerako oinarri gisa balio baitute. Elikadura modu independentean sortzeko duten gaitasunak ekosistemaren osasun eta funtzionamendu orokorraren funtsezko laguntzaile gisa bereizten ditu.
2. Kontsumitzaileak
Elikadura Kateko kontsumitzaileak
Kontsumitzaileek paper erabakigarria dute elikadura-katean, ekoizleen ondoren hurrengo maila trofikoa ordezkatzen baitute. Hiru kontsumitzaile mota nagusi daude: belarjaleak, haragijaleak eta orojaleak.
- Belarjaleak: Landareak soilik kontsumitzen dituzten lehen kontsumitzaileak dira. Adibideen artean oreinak, untxiak, zaldiak, behiak, ardiak eta hainbat intsektu daude. Belarjaleek landareen zati desberdinak jan ditzakete, hala nola hostoak, adarrak, fruituak, baia, fruitu lehorrak, belarra, loreak, sustraiak edo polena.
- Haragijaleak: Haragijaleak beste animaliez soilik elikatzen diren kontsumitzaileak dira. Haragijaleen adibideak dira katuak, belatzak, marrazoak, igelak, hontzak eta armiarmak.
- Orojaleak: Omniboroek landareak eta animaliak barne hartzen dituen dieta dute. Hartzak, gizakiak, mapacheak, primate gehienak eta hegazti asko orojaletzat hartzen dira.
Kontsumitzaileak elika-katean gora egin ahala, maila desberdinak sortzen dira. Lehen mailako kontsumitzaileek, belarjaleek bezala, landareak bakarrik jaten dituzte, bigarren mailakoek beste kontsumitzaile batzuk harrapatzen dituzte. Adibide batean, sagu bat bigarren mailako kontsumitzailea izango litzateke eta hirugarren kontsumitzaileek bigarren mailako kontsumitzaileak jaten dituzte, adibidez, emandako adibideko sugea.
Elika-katea apex harraparian amaitzen da, goialdean bizi dena. Emandako adibidean, belatza apex harraparia da. Ekosistema ezberdinetako apex harraparien beste adibide batzuk lehoiak, bobcats, mendi-lehoiak eta marrazo zuri handiak dira. Kontsumitzaileen rolak ulertzeak ekosistemen arteko harreman sare korapilatsua argitzen laguntzen du.
3. Deskonposatzaileak
Deskonposatzaileek funtsezko zeregina dute elika-katearen azken kate gisa. Organismo lagungarri hauek, bakterioak eta onddoak batez ere, hildako landareak eta animaliak bezala deskonposatzen diren gaiak kontsumitzen dituzte. Elikatzen diren heinean, deskonposatzaileek material hauek apurtzen dituzte eta elikagaietan aberatsak diren lurzoru bihurtzen dituzte. Prozesu hau ezinbestekoa da elikagaiak ingurumenera itzultzeko.
Deskonposatzaileek sortutako mantenugai ugariko lurzorua ezinbesteko baliabide bihurtzen da landareentzat. Landareek elikagai hauek xurgatzen dituzte fotosintesiaren bidez beren elikagaiak ekoizteko, elikadura-katearen ziklo berri bati hasiera emanez. Funtsean, deskonposatzaileek natura garbitzeko talde gisa jokatzen dute, garai batean bizi ziren organismoen aztarnak ekosistemetan etengabeko bizi-zikloari eusten dioten baliabide baliotsuetan birziklatuz.
Termino sinpleetan, deskonposatzaileek naturaren oreka mantentzen laguntzen dute, hondakinak landareentzako mantenugai baliagarri bihurtuz, ekosistemako hainbat organismoren biziraupena onartzen duen ziklo etengabea sortuz.
Zer da Food Web bat?
Elika-sareak leku jakin batean zer jaten duenaren irudi handi bat bezalakoak dira. Eguzkitik landareetara animalietara marra soil bat erakutsi beharrean, eremu bateko izaki bizidun guztiak nola lotzen diren agerian uzten dute. Imajinatu hari asko dituen sare erraldoi bat bezala; hari bakoitzak animaliek janaria lortzeko modu ezberdin bat adierazten dute.
Termino sinpleetan, elika-sarea konektatutako elika-kate mordo bat da. Kate hauek espezie ezberdinen arteko erlazioen berri ematen digute a ingurune zehatza. Elika-sare bati erreparatuz gero, zientzialariek uler dezakete hainbat animalia eta landare elkarren menpe bizirik irauteko. Naturan bizitzaren puzzle korapilatsua ikustea bezalakoa da.
Beraz, natura lerro zuzen gisa pentsatu beharrean, irudikatu sare konplexu bat non dena elkarrengan oinarritzen den. Elika-sareek landareen eta animalien arteko lotura harrigarriak ikusten laguntzen digute, gure ekosistemetako bizitzaren oreka delikatua erakutsiz.
Utzi erantzun bat