Mae newid hinsawdd yn golygu'r newid araf, hirhoedlog yn y tywydd. Mae'n gwneud y Ddaear yn gynhesach ac yn achosi trychinebau naturiol fel corwyntoedd cryfion, llifogydd, a sychder parhaol.
Weithiau, mae newid hinsawdd yn digwydd trwy achosion naturiol, ond pan fydd bodau dynol yn chwarae rhan fawr ynddo, mae'n dod yn broblem ddifrifol i bob un ohonom. Ar hyn o bryd mae'n un o'r materion mwyaf brys sy'n ein hwynebu yn y byd heddiw.
Mae gwyddonwyr wedi bod yn edrych i mewn i sut mae gweithgareddau dynol, fel rhyddhau nwyon fel methan a charbon deuocsid (CO2), yn effeithio ar y blaned. Mae'r nwyon hyn yn dal gwres, gan wneud y Ddaear yn gynhesach, ac mae hynny'n arwain at bob math o broblemau.
Ydych chi erioed wedi meddwl am y prif resymau dros newid hinsawdd? Mae gwyddonwyr wedi nodi 10 achos sylfaenol newid hinsawdd. Gadewch i ni eu harchwilio a'u deall i ddeall pam mae'n rhaid i ni weithredu.
10 Prif Achos Newid Hinsawdd
1. Datblygu Tanwydd Ffosil
Mae tanwyddau ffosil yn chwarae rhan arwyddocaol yn y newid yn yr hinsawdd. Pan fyddwn yn defnyddio tanwyddau ffosil fel olew a nwy, mae nwyon tŷ gwydr niweidiol yn cael eu rhyddhau i atmosffer y Ddaear. Mae'r broses yn dechrau gydag echdynnu a datblygu'r tanwyddau hyn.
Y Cyngor Amddiffyn Adnoddau Naturiol yn datgan mai datblygiad olew a nwy yw un o brif achosion newid hinsawdd. Mae gweithgareddau fel drilio, ffracio, cludo a mireinio yn cyfrannu at allyriadau ar bob cam.
Un pryder penodol yw rhyddhau methan, nwy tŷ gwydr cryf sy'n dal mwy o wres na charbon deuocsid yn yr atmosffer. Hyd yn oed pan gaiff ffynhonnau olew a nwy eu gadael, maent yn parhau i ollwng methan.
Yn 2018, rhyddhaodd mwy na 3.2 miliwn o ffynhonnau olew a nwy yn yr Unol Daleithiau 281 ciloton o fethan.
Mae’r allyriad parhaus hwn o nwyon tŷ gwydr, yn enwedig methan, yn dwysáu effaith newid hinsawdd. Mae’n amlygu pwysigrwydd ail-werthuso ein dibyniaeth ar danwydd ffosil a dod o hyd i ffynonellau ynni amgen, cynaliadwy i liniaru’r canlyniadau amgylcheddol.
2. Datgoedwigo
Datgoedwigo yw un o brif achosion newid hinsawdd. Dyma pryd mae pobl yn torri neu'n teneuo coed yn fwriadol ledled y byd. Effeithir ar y coedwigoedd mwyaf, yn bennaf yn Ne America, Canolbarth Affrica, a De-ddwyrain Asia.
Yn ôl erthygl (Effaith Datgoedwigo ar Newid Hinsawdd), mae torri coed yn gollwng C02 ac mae hyn yn effeithio ar amrywioldeb newid hinsawdd. Gellir lliniaru'r newid yn yr hinsawdd os byddwn yn cadw coedwigoedd yn ein planed gartref.
Pan fydd coed yn cael eu torri i lawr, mae'r carbon sydd wedi'i storio ynddynt yn cael ei ryddhau i'r aer. Yn ôl Undeb y Gwyddonwyr Pryderus, mae'r carbon deuocsid (CO2) o dorri coedwigoedd trofannol yn cyfrif am lai na 10% o'r llygredd sy'n achosi cynhesu byd-eang.
Er mwyn arafu effeithiau newid yn yr hinsawdd, mae'n hanfodol lleihau datgoedwigo a diogelu ein coedwigoedd. Byddai cymryd camau i warchod yr ecosystemau hanfodol hyn yn gwneud gwahaniaeth sylweddol wrth fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd.
Darllenwch hefyd: 10 Enghreifftiau o Faterion Cymdeithasol yn UDA
3. Safleoedd Gwaredu Gwastraff
Mae safleoedd gwaredu gwastraff, a adwaenir yn gyffredin fel safleoedd tirlenwi neu domenni, yn lleoedd y mae pobl yn taflu eu gwastraff i ffwrdd. Er bod y safleoedd hyn yn anelu at leihau effaith gwastraff ar yr amgylchedd ac iechyd dynol, maent yn cyfrannu at newid hinsawdd.
Y brif broblem yw rhyddhau sylweddol o nwyon tŷ gwydr. Yn ôl y Ganolfan Amgylcheddol ym Mhrifysgol Boulder, mae safleoedd tirlenwi yn allyrru symiau sylweddol o fethan, CO2, anwedd dŵr, a nwyon eraill.
Pryder arall yw'r defnydd helaeth o dir ar gyfer y safleoedd gwaredu hyn. Yn yr Unol Daleithiau yn unig, mae tua 3,000 o safleoedd tirlenwi gweithredol, sy'n gorchuddio bron i 2 filiwn erw o gynefin naturiol. Mae safleoedd tirlenwi gormodol yn effeithio'n negyddol ar bawb, gyda chanlyniadau arbennig o niweidiol i bobl ac anifeiliaid sy'n byw yn agos.
4. Nwyon Fflworinedig
Mae carbon deuocsid (CO2) a methan yn aml yn cael eu hamlygu fel cyfranwyr mawr at newid yn yr hinsawdd, ond mae pryder arall: nwyon fflworin, a elwir yn gyffredin yn nwyon-F. Defnyddir y nwyon hyn o waith dynol mewn amrywiol gynhyrchion a phrosesau diwydiannol.
Mae offer rheweiddio a chyflyru aer, y diwydiant electronig, fferyllol, a chynhyrchu alwminiwm yn enghreifftiau o ble y gellir dod o hyd i'r nwyon hyn, yn ôl y Comisiwn Ewropeaidd.
Er mai dim ond 3% o allyriadau nwyon tŷ gwydr yw nwyon-F ac nad ydynt yn niweidio'r haen osôn atmosfferig, maent yn bryder sylweddol oherwydd eu cryfder. Mae'r nwyon hyn 23,000 gwaith yn fwy pwerus na CO2. Mae'n hanfodol cydnabod effaith nwyon fflworin ar newid hinsawdd ac ystyried mesurau i liniaru eu cyfraniad.
5. diwydiant
Yn syml, mae “diwydiant” yn cyfeirio at wneud pethau fel sment, dur, dillad, a mwy. Pan fydd peiriannau'n gwneud y cynhyrchion hyn, maen nhw'n rhyddhau nwyon niweidiol sy'n cyfrannu at newid hinsawdd.
Asiantaeth Diogelu'r Amgylchedd (EPA) yn datgan bod diwydiant yn gyfrifol am tua 24% o allyriadau nwyon tŷ gwydr y byd. Mae hyn yn cynnwys llosgi tanwyddau ffosil ar gyfer ynni ac allyriadau o brosesau gweithgynhyrchu amrywiol.
Wrth i boblogaeth y byd gynyddu, mae diwydiant hefyd yn tyfu. Mae'n hanfodol dod o hyd i ffyrdd o leihau'r allyriadau a gynhyrchir gan y sector hwn. Mae hyn yn golygu mabwysiadu arferion glanach a mwy cynaliadwy yn y broses weithgynhyrchu. Drwy wneud hynny, gallwn helpu i warchod yr amgylchedd a brwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd.
6. Plastig
Plastig yw un o brif achosion newid yn yr hinsawdd. Mae'n cael ei greu yn bennaf o danwydd ffosil, sy'n niweidiol i'r amgylchedd. Mae bron pob plastig, tua 99%, yn cael ei wneud o'r tanwyddau hyn. Ar ôl i ni ddefnyddio plastig, nid yw fel arfer yn cael ei ailgylchu. Dim ond rhan fach, tua 9%, sy'n cael ei ailgylchu ledled y byd.
Mae'r rhan fwyaf ohono'n dod i ben mewn safleoedd tirlenwi, coedwigoedd, cefnforoedd, a lleoedd eraill ym myd natur. Pan fydd plastig yn torri i lawr, mae'n rhyddhau nwyon tŷ gwydr i'r aer a dŵr. Mae hyn yn ychwanegu at lygredd a newid hinsawdd. Felly, mae plastig yn broblem fawr i'r amgylchedd.
7. Cludiant
Yn 2010, cyfrannodd trafnidiaeth at tua 15% o allyriadau nwyon tŷ gwydr y byd. Mae hyn yn cynnwys y llygredd a achosir gan losgi tanwydd ffosil mewn awyrennau, ceir, llongau, trenau a thryciau. Y nwy mwyaf cyffredin a allyrrir yw carbon deuocsid (CO2), yn bennaf oherwydd y defnydd o gasoline a thanwydd disel.
Yn yr Unol Daleithiau, mae mwyafrif yr allyriadau nwyon tŷ gwydr o gludiant yn dod o geir a thryciau bob dydd. Mae awyrennau hefyd yn cyfrannu'n sylweddol at lygredd, ac mae awyrennau preifat yn amlygu effaith y cyfoethog ar yr hinsawdd. Datgelodd astudiaeth fod person sy'n hedfan ar awyren breifat yn rhyddhau 10 i 20 gwaith yn fwy o lygredd carbon na rhywun ar awyren fasnachol.
Mae’r canfyddiadau hyn yn pwysleisio’r rôl sylweddol y mae trafnidiaeth yn ei chwarae mewn materion amgylcheddol, gyda ffocws ar y llygredd a achosir gan ddulliau cyffredin o deithio ac effaith nodedig teithiau awyr preifat ar allyriadau carbon.
8. Gwrteithiau
Mae gwrtaith wedi chwarae rhan hanfodol wrth ddarparu bwyd ar gyfer poblogaeth gynyddol y byd. Mae gwrtaith nitrogen, yn arbennig, wedi rhoi hwb sylweddol i gynhyrchu bwyd, ond mae anfantais. Mae cynhyrchu gwrtaith synthetig yn gyfrifol am tua 1.4% o allyriadau carbon deuocsid (CO2) blynyddol.
Yn ogystal, mae defnyddio gwrtaith yn cyfrannu at allyriadau nad ydynt yn CO2. Fodd bynnag, mae'n heriol atal cynhyrchu yn sydyn gan fod tua 48% o'r boblogaeth fyd-eang yn dibynnu ar fwyd a dyfir â gwrtaith synthetig.
Er mwyn mynd i'r afael â'r mater hwn, gallwn archwilio defnyddio gwrtaith naturiol, lleihau effeithiau andwyol gwrtaith nitrogen, a datblygu dewisiadau amgen cynaliadwy. Gall y camau hyn helpu i leihau dibyniaeth y byd ar wrtaith synthetig.
Drwy ddod o hyd i gydbwysedd rhwng bodloni gofynion bwyd poblogaeth sy’n tyfu a lliniaru effaith amgylcheddol gwrtaith, gallwn weithio tuag at ddyfodol mwy cynaliadwy ac iachach i’n planed.
Darllenwch hefyd: Beth yw Gwyddor yr Amgylchedd?
9. Cynhyrchu Pŵer a Chynhesrwydd
Am fwy na 150 mlynedd, mae olew, glo a nwy naturiol wedi pweru'r byd. Mae'r adnoddau hyn, a elwir yn danwydd ffosil, yn darparu tua 80% o'r ynni a ddefnyddir ledled y byd. Yn yr Unol Daleithiau, mae glo, olew a nwy naturiol i gyd yn cyfrannu cyfrannau sylweddol at y defnydd o ynni. Yn 2020, glo oedd yn cyflenwi 19% o'r ynni, tra bod olew a nwy naturiol yn cyfrif am tua thraean yr un.
Er gwaethaf y defnydd cynyddol o ffynonellau ynni amgen fel ynni solar a gwynt, mae ein dibyniaeth ar danwydd ffosil ar gyfer trydan a gwres yn parhau i fod yn uchel. Mae hyn yn golygu bod cyfran fawr o’r ynni a ddefnyddiwn i bweru ein cartrefi, ein busnesau, a’n diwydiannau yn dod o losgi’r tanwyddau ffosil hyn.
Er bod ffynonellau ynni adnewyddadwy yn cynnig dewisiadau amgen glanach, nid ydynt eto wedi disodli tanwyddau ffosil yn gyfan gwbl. Wrth i ni barhau i archwilio a datblygu atebion ynni cynaliadwy, bydd lleihau ein dibyniaeth ar danwydd ffosil yn hanfodol ar gyfer lliniaru effaith amgylcheddol a sicrhau dyfodol mwy cynaliadwy.
10. Gormod o Ddefnydd
Defnydd gormodol yw un o brif achosion newid hinsawdd. Pan fyddwn yn gwneud gormod o ddeunydd pacio plastig, yn gwastraffu bwyd, ac yn adeiladu mwy o geir, mae'n cyfrannu at y broblem. Er bod gweithredoedd pob person yn bwysig, nid yw pawb yn rhannu cyfrifoldeb cyfartal am effeithiau newid yn yr hinsawdd.
Astudiaeth o PLOS Hinsawdd yn datgelu bod bron i hanner y cynhesu nwyon tŷ gwydr yn yr Unol Daleithiau yn cael ei achosi gan yr Americanwyr cyfoethocaf. Nid yw hyn oherwydd eu ffordd o fyw yn unig; maent hefyd yn buddsoddi mewn cwmnïau sy'n cynhyrchu tanwyddau ffosil.
Mae treuliant gormodol yn mynd y tu hwnt i nifer y pethau a brynwn; mae hefyd yn gysylltiedig â cheisio cyfoeth gormodol ar draul pobl eraill a'r amgylchedd. Er mwyn mynd i'r afael â'r mater hwn, mae angen ymdrech ar y cyd i leihau ein hôl troed ecolegol ac ailfeddwl ein bod yn mynd ar drywydd gormodedd materol.
Gadael ymateb