Əsrlər boyu filosoflar dünyanı necə gördüyümüz və həyat haqqında düşüncəmizin formalaşmasında həlledici rol oynamışlar. Bu gün də onların ideyaları önəmli olaraq qalır. Tarix boyu ən böyük və ən nüfuzlu filosoflar bizə insan şüuru və yaşadığımız dünya haqqında dəyərli fikirlər veriblər. Bəzi tanınmış filosofların fikirlərini araşdırmağa başlamazdan əvvəl gəlin əvvəlcə fəlsəfənin nə olduğunu anlayaq.
Fəlsəfə varlıq, bilik, dəyərlər, ağıl, ağıl və dil haqqında fundamental sualları öyrənir. O, reallığın təbiətini və həyatın mənasını araşdırmağa çalışır. Filosoflar insan varlığının bu dərin aspektlərini araşdırmaq üçün tənqidi düşüncə və rasional araşdırmadan istifadə edirlər. Yazıları və təlimləri ilə onlar özümüzü və dünyanı dərk etməyimizə təsir etməyə davam edən zəngin bir miras qoyublar.
İndi isə gəlin kollektiv müdrikliyimizə əhəmiyyətli töhfə vermiş bütün zamanların ən böyük filosoflarından bəzilərinin siyahısını araşdıraq.
Fəlsəfə nədir?
Fəlsəfə “müdriklik sevgisi” mənasını verən yunan sözlərindəndir. Bu, biliyi, varlığı və reallığı dərk etmək üçün dərin bir dalış kimidir. Bunu etika, təbiət, estetika və s. kimi vacib şeylər haqqında düşünməyin bir yolu kimi təsəvvür edin. Filosoflar və ya dərin mütəfəkkirlər olmaq nə deməkdir, məntiq və fərqli nəzəriyyələr üzərində düşünürlər.
Fəlsəfənin gözəl tərəfi odur ki, o, sadəcə köhnə fikirlər dəstəsi deyil. Filosoflar insan varlığı haqqında düşünürlər, buna görə də onların dərsləri onlar getdikdən sonra da qalır. Buna görə də on filosofun keçmişdən gələn təlimləri bu gün də öz mənasını verir. Sanki geridə hələ də öyrənə biləcəyimiz bir hikmət xəzinəsi qoyublar. Beləliklə, əgər həyatdakı böyük suallarla maraqlanırsınızsa, fəlsəfənin sizin üçün bəzi cavabları ola bilər!
Bütün zamanların ən böyük 10 filosofu
Tarixin ən böyük filosoflarından bəzilərinin arxasındakı dərin düşüncələri və hekayələri kəşf edin. Gəlin bu gözəl ağılların sadə, lakin təsirli təlimlərini araşdıraq.
1. Aristotel
Tanınmış yunan filosofu Aristotel eramızdan əvvəl 384-322-ci illərdə Qədim Yunanıstanda yaşamışdır. Məşhur filosof Platonun rəhbərliyi altında Aristotel müxtəlif sahələrdə mükəmməl olan bir polimatik oldu.
Tez-tez tarixdə ilk alim kimi qəbul edilən Aristotel 200-dən çox traktatın müəllifi olub, təxminən 31-i bu gün də dövriyyədədir. Onun müxtəlif əsərləri ağıl fəlsəfəsi, etika, siyasi nəzəriyyə, estetika və ritorika, eləcə də empirik biologiyanı əhatə edirdi. Xüsusilə, o, bitki və heyvanların təfərrüatlı müşahidəsinə mühüm töhfələr vermişdir.
Aristotelin davamlı irsi onun düzgün mülahizə prinsiplərinə ilk sistemli yanaşmanı təmsil edən məntiqə dair təməl işində yatır.
Bundan əlavə, o, ritorikanın üç əsas üsulunu müəyyən etdi: ethos (etika), pathos (emosiyalar) və loqos (məntiq). Onun indi sillogizm kimi tanınan deduksiya nəzəriyyəsinin inkişafı onun intellektual töhfələrinin əsas aspekti olaraq qalır. Bu gün Aristotel müxtəlif fənlərin ilkin əsaslarını formalaşdırdığına və elmin inkişafındakı qabaqcıl roluna görə qeyd olunur. fəlsəfə dünyası.
2. Sokrat
Afinadan olan yunan filosofu Sokrat tez-tez Qərb fəlsəfəsinin öncüsü və bütün zamanların ən böyük filosoflarından biri kimi qəbul edilir. Onun töhfələri əsasən etik fəlsəfədə yatır və onu bu ənənədə ilk əxlaq filosofu kimi qeyd edir. Özünün heç bir yazılı əsərinin olmamasına baxmayaraq, onun təlimləri tələbələri Ksenofont və Platonun hesabları vasitəsilə qorunub saxlanılmışdır.
Sokrat Sokratik dialoqun inkişafında mühüm rol oynadı, sorğu-sual sənəti vasitəsilə tədris ətrafında mərkəzləşmiş ədəbiyyat forması. Ənənəvi mühazirələr əvəzinə o, tənqidi düşünməyə və özünü kəşf etməyə təşviq edən söhbətlərlə məşğul olurdu.
Təəssüf ki, Sokratın qeyri-ortodoks inancları onun süqutuna səbəb oldu. Eramızdan əvvəl 399-cu ildə o, gəncləri korlamaq və şəhərin rəsmi tanrılarını qəbul etməkdən imtina etmək ittihamı ilə ölüm hökmü ilə üzləşdi. Son anlarında belə, Sokrat öz fəlsəfi prinsiplərinə sadiq qaldı və Qərb düşüncəsinə və təhsilinə təsir etməkdə davam edən bir miras qoydu.
3. Konfutsi
Qədim Çindən olan filosof Konfutsi (e.ə. 770 – 481) etik və əxlaqi prinsiplərə əsaslanan yaxşı həyat sürməyə inanırdı. İstəyirdi ki, hər kəs öyrənmək imkanı olsun və müəllimliyi hörmətli bir peşəyə çevirdi. Bu ideya Xalq Universitetinin missiyası ilə üst-üstə düşür, çünki həm Konfutsi, həm də universitet təhsili hər kəs üçün əlçatan etmək kimi ümumi məqsədi paylaşır.
Konfutsi də qurub Konfusianizm, şəxsi etika və əxlaqa əsaslanan inanc sistemi. Tez-tez onun etikası adlandırılan Konfutsiçiliyin əsas prinsipləri ədaləti, xeyirxahlığı, zərər görməməyi və muxtariyyətə hörməti əhatə edir. Onun təlimləri arasında beş daimi fəzilət fərqlənir: xeyirxahlıq, salehlik, etibarlılıq, düzgünlük və müdriklik.
Ümumiyyətlə, Konfutsi yaxşı insan olmağa, başqaları ilə mehriban və dürüst davranmağa inanırdı. O düşünürdü ki, ahəngdar cəmiyyət üçün təhsil və etik həyat çox vacibdir. Onun təlimləri bütün dünyada insanlara daha yaxşı və daha fəzilətli həyat üçün səy göstərmək üçün təsir və ilham verməkdə davam edir.
4. Lao-Tzu
Əhəmiyyətli bir filosof olan Lao-Tzu, təxminən eramızdan əvvəl 500-cü ildə Qədim Çində yaranan bir inanc sistemi olan Taoizmlə sıx bağlı bir nəzəriyyə hazırladı. Taoizm kainatda heyvanların və insanların harmonik birgə mövcudluğunu vurğulayır. İlkin Taoist kitabını yazan Lao-Tzu, ruhun ölmədiyini, ancaq ölümdən sonra kainatla birləşdiyini irəli sürərək, mənəvi ölümsüzlük anlayışını təqdim etdi. O, kainata rəhbərlik edən enerji olan chi (və ya qi) ilə harmoniyada yaşamağı müdafiə etdi.
Taoizm fəlsəfəsinə yin və yang ilə simvollaşdırılan qüvvələrin tarazlaşdırılması prinsipi daxildir. Bu fikir işıq və qaranlıq, isti və soyuq, hərəkət və hərəkətsizlik kimi əks qüvvələrin dünyaya nizam gətirmək üçün necə əməkdaşlıq etdiyini göstərir. 8-ci əsrdə Taoizm Tan sülaləsinin dininə çevrildi. Konfutsiçilik və Buddizmlə yanaşı Çinin əsas dinlərindən biri olmasına baxmayaraq, Taoizm 1959-cu ildə kommunistlərin ələ keçirilməsi zamanı sıxışdırılma ilə üzləşdi.
Həm də oxuyun: Sosial tənqid nədir? Sosial tənqidin növləri
5. Con Lokk
17-ci əsrdə Avropa alimi olan Con Lokk Oksfordda işləmiş və tibbi tədqiqatlar üzərində dərinləşmişdir. O, Maarifçiliyə və liberalizmin inkişafına verdiyi töhfələrlə məşhurdur.
Lokk kralların ilahi hüququ anlayışını rədd edərək, hər kəsin yaşamaq, azadlıq və mülkiyyət hüququnu qətiyyətlə müdafiə edirdi. Onun fikrincə, əgər hökmdar bu hüquqlara əməl etməzsə, xalqın güc tətbiq edərək kralı taxtdan salmaq səlahiyyəti var idi. Onun əsas inamı o idi ki, hökumətin əsas vəzifəsi xalqın maraqlarına xidmət etməkdir.
Lokkun ideyaları fərdi hüquqların qorunmasının vacibliyini vurğulayaraq məhdud hökumət konsepsiyasının əsasını qoydu. Onun idarəçilik və insan haqları ilə bağlı təsirli fikirləri siyasi fəlsəfəni və hökmdarlar və idarə olunanlar arasındakı münasibət anlayışını formalaşdırmağa davam edir.
6. Fridrix Nitsşe
Alman filosofu Fridrix Nitsşe elm, incəsənət, mədəniyyət və tarix kimi müxtəlif mövzuları əhatə edən yazıları ilə Qərb dünyasında mühüm iz qoyub. Onun töhfələrindən sonra ortaya çıxan iki cərəyan olan ekzistensializm və sürrealizmə dərin təsir göstərdi.
Nitsşenin əsas fəlsəfəsi olan nihilizm hər şeyin, o cümlədən həyatın mahiyyətindən məhrum olduğunu göstərir. Bu ideya onun dövründən sonrakı illərdə yaranan fəlsəfi və bədii cərəyanları formalaşdıraraq davamlı təsir göstərmişdir. Onun düşüncələri ənənəvi inancların yenidən qiymətləndirilməsinə təkan verdi və varlıq haqqında yeni perspektivlərə yol açdı.
Daha sadə dillə desək, Nitsşe həyatın əvvəlcədən müəyyən edilmiş məqsədi olmadığına inanırdı. Bu anlayış bir çoxlarına müəyyən edilmiş normaları şübhə altına almağa və qeyri-ənənəvi fikirləri araşdırmağa təsir etdi. Onun fəlsəfəsinin dalğalı təsiri ekzistensialist və sürrealist hərəkatlara yayılaraq insanların ətrafdakı dünyanı qavrayış tərzini formalaşdırdı. Bu gün də Nitsşenin ideyaları öyrənilmək və müzakirə edilməkdə davam edir və bu, onu fəlsəfə tarixində görkəmli şəxsiyyətə çevirir.
7. Karl Marks
Karl Marks bütün zamanların ən böyük filosoflarından biri hesab olunur. O, Almaniyadandır və 1800-cü illərdə yaşayıb. O, cəmiyyət, siyasət və pul haqqında bir fikir olan marksizmlə gəldi. Marks düşünürdü ki, cəmiyyətdə iki qrup arasında döyüş gedir: işçilər və biznes sahibi olan zənginlər.
O, inanırdı ki, bir gün fəhlələr varlılara qarşı böyük döyüşə qalxacaqlar. Bu mübarizədə işçilər iqtisadiyyatı idarə edəcəkdilər. Marks kommunizmdən, hər şeyin hamı arasında paylaşıldığı və xüsusi mülkiyyətin olmadığı bir sistemdən çox danışdı.
Marksın ideyaları çox güclü idi və o, kommunizmi dəstəkləməklə məşhurlaşdı. O, cəmiyyətin işini dəyişmək istəyirdi ki, hamı ilə ədalətli davransın. Marksın fikirləri bütün dünyada bir çox insana təsir etdi.
8. Ralf Valdo Emerson
Amerikalı filosof, mühazirəçi, abolitionist və esseist Ralph Waldo Emerson cəmiyyətə əhəmiyyətli təsir göstərdi. Onun ən diqqətəlayiq töhfəsi “Özünə güvən” adlı essedir. 1800-cü illərdə yaşayaraq, o, Tanrı, insanlıq və təbiət arasındakı dərin əlaqəni vurğulayaraq, İngilis Romantik müasirləri ilə oxşarlıqları bölüşdü.
Emersonun işi dəyişdirici gücə malikdir və oxucuları öz mühakimələrinə hər şeydən üstün tutmağa təşviq edir. Onun ideyaları fərdiyyətçilik və özünə inamın vacibliyi ilə səsləşir, insanları öz imkanlarına inanmağa çağırır. Yazıları vasitəsilə Emerson şəxsi müstəqillik və təbii dünya ilə uyğunlaşmaqdan gələn gücü müdafiə edərək, güclənmə hissi aşılayır.
Bundan əlavə, Ralph Waldo Emersonun təsiri öz zamanından kənara çıxır və özünə inamı və fərdlərin ilahi və təbiətlə qarşılıqlı əlaqəsini təşviq edən qalıcı bir miras qoyur. Onun özünə inamı vurğulaması həyatın mürəkkəbliklərini inamla və müstəqilliklə idarə etməyə çalışanları ruhlandırmağa və istiqamətləndirməyə davam edir.
9. İmanuel Kant
1724-1804-cü illərdə Baltik dənizi yaxınlığında məşhur filosof İmmanuel Kant “Praktik səbəb”, “Saf səbəb” və “Mühakimə gücü” adlı əsərləri ilə tanınır. Kant hesab edirdi ki, hərəkətlərin əxlaqını müəyyən etmək nəticələrə diqqət yetirməkdənsə, vəzifəmizi yerinə yetirməyə əsaslanır. Onun əsas əxlaqi prinsipi vurğulayır ki, əxlaqi mülahizə digər mülahizə formalarından üstündür.
Kantın etikaya baxışı, hərəkətlərimizin nəticələrinə deyil, vəzifəmizi yerinə yetirib-yetirməməyimizə əsaslanan hərəkətlərin doğru və ya yanlış olması ideyasına əsaslanır. Onun əsas əxlaq qanununa görə əxlaqi mülahizə hər hansı digər mülahizə formalarından daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Ümumiyyətlə, Kantın fəlsəfəsi hərəkətlərimizin etik mahiyyətinin qiymətləndirilməsində vəzifə və mənəvi borcun vacibliyini vurğulayır. Onun irsi etika sahəsində əxlaqi mülahizələrin üstünlüyünə xüsusi vurğu ilə qeyd olunur.
Həm də oxuyun: Bütün Psixologiya Düşüncə Məktəblərinin Siyahısı
10. Epikur
Eramızdan əvvəl 341-27-ci illərdə yaşamış müdrik yunan filosofu Epikür epikurçuluq fəlsəfəsinin əsasını qoydu və bu fəlsəfə əhəmiyyətli təsir bağışladı. O, öz təlimlərini insan həyatının son məqsədinin zehni pozğunluqların və fiziki ağrıların olmaması ilə əldə edilən xoşbəxtlik olduğu fikri üzərində cəmləşdirdi.
Epikurun fikrincə, doyumlu həyatın açarı təkcə ağlın həyata keçirilməsində deyil, həzz almaqdadır. O iddia edirdi ki, həqiqi xoşbəxtlik insanlar üçün ən yüksək xeyirdir. O, irrasional istəklərin narahatlıq mənbəyi olduğunu vurğulayaraq, cəza və ölüm qorxusunu aradan qaldırmaqla narahatlığı aradan qaldıra və həqiqi xoşbəxtliyə nail ola biləcəyini irəli sürdü. Epikur məzmunlu və sevincli bir həyat sürmək üçün istəkləri başa düşmək və idarə etməyin vacibliyini vurğuladı. Onun təlimləri həddən artıq və lazımsız həzzdən uzaqlaşaraq həzz almağa balanslaşdırılmış yanaşmanı müdafiə edir.
Ümumiyyətlə, Epikuranizm, Epikur tərəfindən dəstəkləndiyi kimi, zövqün düşünülmüş axtarışı və irrasional qorxuların aradan qaldırılması ilə əldə edilən zehni pozğunluqlardan və fiziki ağrılardan azad olan xoşbəxtliyə həsr olunmuş həyatı təşviq edir.
Nəticə
Bütün dövrlərin ən böyük filosoflarından bəzilərinin bir çox ideya və fəlsəfələri müasir dünyada öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Bu qədim mütəfəkkirlər bizim bəşəriyyəti və özümüzlə, başqaları ilə, təbiətlə və ilahi ilə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğumuzu dərk etməyimizə böyük töhfə veriblər.
Ən böyük filosofların davamlı təsiri təfəkkürümüzü formalaşdırmağa davam edir və bizi yeni və dərin üsullarla suallar üzərində düşünməyə təşviq edir. Onlar bizə cəmiyyətdəki davranışımıza təsir edən, hökumət, poeziya, təhsil, riyaziyyat və elm haqqında anlayışlarımızı formalaşdıran və həyatın müxtəlif sahələrini araşdırmağa ruhlandıran rəhbər prinsiplər bəxş ediblər.
Bu fəlsəfi əsaslar bizə əsrlər boyu davam edən dəyərli fikirlər təqdim edərək davamlı olduğunu sübut etdi. Müasir dünyamızın mürəkkəbliklərini gəzərkən, bu fəlsəfi nəhənglərin müdrikliyi bizim intellektual və əxlaqi axtarışlarımız üçün əbədi bələdçi kimi xidmət edir.
Cavab yaz