I le 1955, na toe foi mai ai Rosa Parks mai le galuega i se faleoloa. O se aso umi, ae sa le'i sili atu le vaivai o Parks nai lo le masani, e pei ona ia faamatalaina mulimuli ane. O le vaivai na sau mai le onosaia o tausaga o le faailogalanu ma le feitagai.
I lena aso, ina ua fai atu le avepasi ia te ia e tuu lona nofoa mo pasese papae, sa tonu ia Rosa ua lava lona onosaia. O lona musu e siitia na mafua ai se galu a le atunuu o le tetee i le fa'ailoga lanu ua maua'a i totonu o le Iunaite Setete.
O le a tatou vaʻavaʻai i mea moni taua e 15 e uiga ia Rosa Parks, o se tagata taua i le gaioiga o Aia Tatau a Tagata.
Mea moni e uiga i Rosa Parks
1. I le 1955, na feagai ai Rosa Parks ma pu'e fa'apagota mo se faiga faigofie o le tetee
I le aso 1 o Tesema, na agai atu ai Parks i le fale mai le galuega ina ua feagai ma tulafono faʻavae o le pasi.
O le pasi na fa'atulaga nofoaga patino mo pasese papa'e ma Uuli, ma papalagi o lo'o nofoia laina pito i luma ma tagata uli na fa'amalosi e nonofo i tua. Na mulimuli Rosa i tulafono ae na talosagaina e le avepasi e toe agai mamao i tua e faʻafeiloaʻi ai le au paʻepaʻe. I le tetee atu i lenei manaoga le tonu, sa musu Rosa e tuu ese lona nofoa.
O le iʻuga, na valaʻau leoleo, ma iʻu ai i le puʻeina o ia. O lenei mea na tupu, e foliga mai e masani lava, na avea ma se taimi taua i le talafaasolopito ona na faaosofia ai le Montgomery Bus Boycott ma faia ai se sao taua i le Faagaioiga o Aia Tatau a le Va o Tagata, lu'itauina tulafono o le vavaeeseina o ituaiga.
O le su'esu'eina o lenei mea na tupu e fesoasoani tatou te malamalama ai i le loloto o le aafiaga o le lototoa o se tagata e tetee atu i faiga le tonu.
2. O Rosa Parks e manatua o le "Tina o Aia Tatau a Tagata" ona o lana tetee taua.
O le Civil Rights Movement o se taumafaiga taua tele i le 1900s mo le mautinoa o tagata uma e tutusa aia i Amerika.
Ina ua uma ona soloia le pologa i le faaiuga o le Taua a le Lalolagi, o tagata Black i Amerika na feagai ma le tele o faiga le talafeagai. Na vavae ese i latou mai Paʻepaʻe Amerika i nofoaga e pei o aʻoga, ma ioe, i le faʻatulagaina o nofoa i pasi.
Mai le 1954 i le 1968, sa i ai se gaioiga tele e suia mea ma faʻaleleia atili.
O le gaioiga a Rosa Parks o se vaega tele o lenei suiga. Na te lei tuua lona nofoa i luga o le pasi, ma o se suiga lena. Ina ua uma lena, na tetee le toatele o tagata i le tuueseeseina o tagata uli, ma latou le faaaogaina pasi mo le tausaga atoa.
Mulimuli ane, sa iai se mataupu a le faamasinoga na faapea mai e lē saʻo le tuueseese o tagata i luga o pasi i Alabama. O le lototele a Rosa Parks na fesoasoani e faʻaleleia mea mo tagata uli ma faʻaalia ai le malosi o le tetee filemu.
3. Sa feagai Rosa Parks ma faafitauli faaletulafono ina ua pueina o ia
ED Nixon, le taʻitaʻi o le Alabama NAACP, ma o nisi o paaga na fesoasoani i le faamautuina o lona tatalaina i tua e ala i le totogiina o lona tatala i tua i se taimi e lei leva ona taofia o ia. I totonu o le na o le fa aso, na i ai Rosa i totonu o le potu faamasino. I le tali atu, na faʻatonuina e le NAACP le faʻaogaina o le pasi, faʻamalosia tagata e aloese mai le faʻaaogaina ae filifili mo isi auala o felauaiga e pei o le savali poʻo le aveina o se taavale e faʻaalia ai le lotogatasi ma Rosa.
E ui i nei taumafaiga, ae na i’u lava le finau fa’aletulafono a Rosa, ma fa’ai’u ai le fa’amasinoga fa’asaga ia te ia ma fa’asala ai le salatupe e $14.00. Peitaʻi, e leʻi faailogaina e lenei faafitauli le iʻuga o le malaga a Rosa. O lana tala na faʻaauau pea ona faʻalogo ma faʻaosofia le anoanoai o isi i le tauiviga faifaipea mo aia tatau a tagata lautele.
4. O le musu o Rosa Parks e tu'u lona nofoa i luga o se pasi tu'ufa'atasi na i ai se aafiaga tele i le fa'atama'i pasi a Montgomery.
I le mae’a ai o le mataupu a Rosa, na filifili ai loa le au fa’amalosi e fa’aauau a latou tete’e e fa’asaga i le faiga o pasi le talafeagai. Na latou o mai faʻatasi e fausia le Montgomery Improvement Association (MIA), faʻamoemoe e faʻatulaga ma taʻitaʻia le boycott. O le alii talavou o Martin Luther King Jr., na o le 26 tausaga le matua i lena taimi, na filifilia e avea ma ona peresitene.
Sa faia e Rosa Parks se sao taua i le MIA, galue i le pulega faʻatonu ma galue puupuu o se avefeʻau. I lana matafaioi avefeau, na ia fesoasoani ai i tagata auai i le boycott e ala i le faʻafesoʻotaʻi i latou i tietiega i galuega, aʻoga, ma isi tautinoga. Na fa'atinoina e le MIA se fa'aogaina o ta'avale ta'avale, e fa'aaoga ai le silia ma le 300 ta'avale tumaoti ma le 22 ta'avale ta'avale na saunia e ekalesia.
O lenei faiga fou na mautinoa ai e tusa ma le 30,000 tagata na mauaina le felauaiga latou te manaʻomia i aso uma. O taumafaiga tu'ufa'atasi a le MIA ma ona sui na fa'aalia ai le malosi o fa'alapotopotoga fa'alaua'itele i le lu'iina o le tu'ufa'atasia ma le fa'alauiloaina o aia tatau a tagata lautele.
5. Na feagai Rosa Parks ma se isi saisaitia i le 1956
I le aso 21 o Fepuari o lena tausaga, na molia ai e le au faamasino sili a Montgomery Rosa Parks, faatasi ai ma ED Nixon, Martin Luther King Jr., ma le 86 isi, i lalo o le tulafono. Tulafono Tete'e-Boycott a Alabama. O le tulafono lea na faasā ai ona auai i le faiga o pasi na latou taʻitaʻia. O ia moliaga na afua mai i lo latou auai i le tetee faasaga i le tuueseeseina o ituaiga.
O ata lauiloa o Rosa Parks, e aofia ai lana ata ma se ata o loʻo faʻapipiʻiina ai o ia, e fesoʻotaʻi ma lenei puʻeina i le 1956, ae le o le tetee muamua ia Tesema 1, 1955.
O nei ata fa'ailoga e pu'eina ai se taimi taua i le Civil Rights Movement, e fa'ailoa mai ai a'afiaga fa'aletulafono o lo'o feagai ma Parks ma isi na lu'itauina tulafono fa'ailoga tagata e ala i le tete'e atu e aunoa ma se vevesi.
6. Na maua e Rosa Parks le lauiloa tele ona o le musu e tuu lona nofoa pasi, ae e le o ia o le tamaitai muamua na tetee atu i le tuueseeseina.
I le 1955, na faia ai foʻi e Claudette Colvin, e 15 ona tausaga, se tulaga talitutusa e ala i le musu e tuu atu lona nofoa i se fafine papaʻe ma puʻea faapagota ai.
E ui na lagolagoina e Rosa Parks le mafuaaga a Claudette, ae na manatu isi taitai o aia tatau a le malo o Claudette, na faamatalaina o se "feisty," e le o se itu tagi sili mo se mataupu lautele. E ui i lea, sa tumau pea Rosa o se soa matua mausali ia Claudette i le taimi o le taumafanafana ina ua uma ona pueina o ia.
E ui atonu e le lauiloa tele le tala a Claudette e pei o Rosa, ae sa i ai sona aafiaga taua. I le 1956, na avea ai Claudette ma se tasi o itu tagi i Browder v Gayle, o se mataupu a le feterale lea na iu ai ina aveesea le faiga o pasi a Montgomery. O nei tala o lo'o vaseina ai le lavelave ma le galulue fa'atasi i tua atu o upusii ma fa'agaioiga ta'uta'ua i le fa'agaioiga o aia tatau a tagata lautele.
Faitau foi: Kristina Sunshine Jung: Bio o le afafine o George Jung
7. Mai lona talavou, na iloa ai e Rosa Parks, o Rosa McCauley, i le faailogalanu
Fanau mai i Pine Level, Alabama, na ia ola ae faatasi ma lona tina, tuagane, ma matua matutua. O lona laʻitiiti na fetaui ma le faʻateleina o sauaga faʻailoga tagata ina ua maeʻa le Taua Muamua a le Lalolagi, na faʻaosofia ai lona tamamatua e tu leoleo i luga o le faapaologa, faʻaauupegaina i se fana, e vaʻavaʻai mo le Ku Klux Klan. A o aoaoina e Rosa ni tomai taua e pei o le suisui, kuka, ma le faamamaina, sa ia faaaluina foi le taimi e “mataala” ai ma lona tamamatua.
I le taʻitaʻia e aʻoaʻoga a lona tamamatua, na atiina ae ai e Rosa se tulaga malosi e tetee atu ai i le taliaina o le faileagaina. I se tasi o mea na tupu mai i lona laʻitiiti, na faamataʻu ai o ia e se tama papaʻe, ma uunaʻia ai Rosa e faia se gaoioiga. Ma le le fefe, sa ia sii i luga se piliki, ma le manuia na faafefe ai le tama. O nei aafiaga muamua na fausia ai le malamalama o Rosa Parks i le le tutusa o ituaiga ma le le tonu, ma faataatia ai le faavae mo lana gaioiga mulimuli ane i le gaioiga o aia tatau a tagata lautele.
8. O Rosa Parks sa i ai sona uso laitiiti e igoa ia Sylvester James McCauley, o le e lua tausaga e laititi ai
Sa tautua Sylvester i le Taua Lona Lua a le Lalolagi, sa auai uma i fale mataaga i Europa ma le Pasefika. Ina ua uma le taua, sa ia siitia atu i Detroit ma lona faletua, o Daisy, ma sa latou tausia faatasi le fanau e sefulutolu. Sa maua e Sylvester se olaga o se kamuta ma faigaluega i le Chrysler Motor Company.
O se tasi o afafine o Sylvester, o Sheila McCauley Keys, na ia tusia se tusi ua faaulutalaina “Our Auntie Rosa: The Family of Rosa Parks Remembers Her Life and Lessons,” lomia i le 2015. O le tusi ua faamalamalamaina ai le olaga ma aoaoga a Rosa Parks, ua saunia ai se vaaiga patino. mai totonu o le aiga. E ala i lenei galuega, ua pu'eina ai e Sheila le ute o le aafiaga o le uso o lona tina, ma faia ai se saafiafiga e faaopoopo i le malamalama i le talatuu a Rosa Parks.
9. Na faaipoipo Rosa Parks ma Raymond Parks i le 1932 ina ua uma ona faaipoipo i le la tafaoga faamasani lona lua
O i laʻua uma o ni tagata faʻamalosi, faatasi ai ma Raymond na matua aafia i le lagolagoina o le puipuiga a le Scottsboro Boys, e iva talavou Black na molia sese i le toso teine.
Sa galue o ia i aia tatau a tagata faigaluega i Montgomery ma saili tupe mo le faamoemoe. O le gaioiga sa lamatia, ma taʻitaʻia ai le au lagolago e feiloai i nofoaga faalilolilo. Ina ia fa'ailoa fa'amatalaga o fonotaga, na fa'aaoga e Raymond se auala fa'aeteete - tu i luma o se moli auala fa'apitoa ma nonoa lona seevae i se auala fa'apitoa. Na taʻua ma le alofa e Rosa ia te ia o "le tagata galue moni muamua na ou feiloai i ai."
O le tautinoga a le ulugalii i le faamasinoga tonu ma le tutusa na fausia ai o la olaga, faatasi ai ma le uluai faatosinaga a Raymond na faia se sao taua i le matafaioi mulimuli a Rosa o se faailoga o aia tatau a tagata lautele. O gaioiga foliga masani o le nonoa o se seevae poʻo le tu i tafatafa o se moli auala sa i ai se taua malosi i la latou malaga faʻatasi o le faʻamalosi.
10. Sa faia e Rosa Parks ni galuega eseese i lona olaga
I le 1933, na ia ausia ai se tipiloma i le aoga maualuga, o se mea e le masani ai mo tagata Black i lena vaitau. E ui i ana aʻoaʻoga, ae o le suʻeina o se galuega e fetaui ma ona agavaa na faʻamaonia le faigata. Sa tauaveina e Rosa matafaioi e pei o se sooupu inisiua, failautusi o le ofisa, fesoasoani a le tausima'i, ma se tagata faigaluega i totonu o aiga.
E lē gata i lea, sa galue o ia i le suʻisuʻi i le fale e faaopoopo i ana tupe maua. O le tomai su'isu'i o Rosa na fa'afaileleina e lona tina ma le tina o lona tina, o i la'ua o ni tagata tomai i le fau 'ie iefu na tu'u mai ai lo latou poto ia te ia. E le gata i lea, na ia mauaina aʻoaʻoga suʻisuʻi aloaʻia i le Montgomery Industrial School for Girls aʻo leʻi maeʻa lana aʻoga.
11. O Rosa Parks e lauiloa i lona musu e tuu lona nofoa pasi, ae o lana toaga na amata i tausaga ua mavae.
I tua i le 1943, na ia auai i le Montgomery NAACP o se failautusi. O le matafaioi a Rosa na aofia ai le suʻesuʻeina o mataupu e fesoʻotaʻi ma le sauāina o leoleo, fasioti tagata, toso teine, ma le faʻailoga lanu. Aemaise lava, sa ia tauaveina se mataupu e aafia ai le ave faamalosi ma le faiaiga faamalosi o se tamaitai uli e 24 tausaga le matua. I le feagai ai ma le musu o leoleo i le lotoifale e molia i latou na faia le solitulafono, o Rosa, e fai ma sui o le Montgomery NAACP, na ia taulimaina mataupu i ona lava lima.
Ina ia foia le le tonu, na ia faatuina ai le Komiti mo le Tutusa Faamasinoga ma faatulaga se tauvaga tusi-tusi i le kovana Alabama. E ui lava na iʻu ina taloina se au faamasino faapitoa, ae e leʻi molia aloaʻia i latou na osofaʻia. I le amanaiaina o lona tuuto, na tofia ai Rosa e avea ma uluai failautusi a le NAACP i le 1948.
12. Ina ua maeʻa le manumalo o le taʻavale pasi a Montgomery, na feagai Rosa Parks ma faʻalavelave tetele na faʻamalosia ai o ia e tuua lona setete.
E ui i le manuia o le taunuuga o le boycott, lea na mafua ai ona le tusa ai ma le tulafono o le vavaeeseina o felauaiga lautele, ae na feagai Rosa ma lona toalua o Raymond ma faigata. Na leiloa a latou galuega ma tauivi ina ia maua ni galuega, a o tauivi uma lava ma le taufaamatau o le oti.
I le valu masina talu ona uma le faaiuga o le boycott, na toe siitia ai Rosa, Raymond, ma le tina o Rosa i Detroit, Michigan, lea sa nofo ai le uso o Rosa. E ui lava na latou mauaina ni faʻaleleia atili, na faʻaauau pea le faʻailoga lanu e oʻo lava i le itu i Matu, ma faʻatupuina ai luitau mo le ulugalii i tulaga o galuega mautu ma fale. Ae ui i lea, e ui lava i nei faigata, sa tumau pea Rosa Parks i lana tautinoga i le lagolagoina o le tutusa o ituaiga ma le saolotoga.
13. Sa faia e Rosa Parks se sao taua i le lagolagoina o John Conyers, o se loia talavou i Michigan, i le taimi o lana faigamalaga faapolokiki.
I tua i le 1960s, sa avea Conyers ma lalo ifo i se tauvaga mo se nofoa fou Congressional i Michigan. E ui lava i faigata, o Rosa Parks, na faʻamalosia e lana faʻasoa faʻatasi ma Conyers, na ofo atu mo lana faʻasalalauga.
I le 1965, na tetee ai Conyers i faamoemoega ma manumalo ai i le palota. I le iloaina o le tuuto o Parks, na ia vave faafaigaluegaina o ia e galue i lona ofisa Detroit. O lea na faailogaina ai se suiga taua mo Parks, aua na avea ma ana galuega mautu muamua ina ua maeʻa le Montgomery Bus Boycott. Sa faaauau pea ona sao Rosa Parks i le ofisa o Conyers seia oo ina litaea i le 1988, ma faaalia ai se galulue soosootauau ua leva na amata i se tautinoga fefaasoaai i le amiotonu lautele ma aia tatau a tagata faigaluega.
Faitau foi: 50 Tagata sili ona lauiloa mai Mekisiko
14. Sa faia e Rosa Parks le lotu ma le lotu latalata i lona loto
Ina ia malamalama ia te ia o se tagata faʻamalosi, e taua tele le malamalama i lona faʻatuatuaga Kerisiano. I lona tuputupu aʻe, na ia alu i le Mount Zion African Methodist Episcopal Church i Pine Level. E oo lava i se tagata matua, sa tumau pea le malosi o lona faatuatua.
I lana tusi, “Le Malosi filemu: Le Faatuatua, le Faamoemoe ma le Loto o se Fafine na Suia se Atunuu,” na faamamafa ai e Rosa le taua o le lotu. Na ia vaʻaia o se malutaga saogalemu e mafai ai e tagata ona faʻapotopoto ma aʻoaʻo e aunoa ma le feagai ma faiga le talafeagai. Na faamatalaina e Rosa le lotu o le “faavae o lo tatou nuu.”
Sa sili atu nai lo na o se nofoaga o tapuaiga; o iina na maua ai e tagata le lagolago, malamalama, ma le tutusa. O le faatuatua o Rosa e leʻi tuʻueseese mai lana faʻamalosi; ae, na faaosofia ai lona naunautaiga e tau mo le faamasinoga tonu ma le tutusa. O le malamalama i ana upu e uiga i le lotu e maua ai le malamalama i tulaga taua ma talitonuga na taialaina ai ana gaioiga i le gaioiga o aia tatau a tagata lautele.
15. I le tausaga a o lumanaʻi lona maliu, na maua ai Rosa Parks i se ituaiga o maʻi tigaina na faateteleina a o faagasolo taimi.
Na maliu o ia i mafuaaga masani. E toatele tagata sa faamamaluina lona manatua ina ua maliu o ia. Sa tuu lona tino i le US Capitol Rotunda i Uosigitone, DC, lea na maimoaina ai e tagata lautele.
Ose fa'aaloalo taua tele, ona o ia o le ulua'i tama'ita'i ma lona lua o tagata uli na maua lenei fa'aaloalo. I Detroit ma Montgomery, sa faia ai ni fuafuaga faapitoa i luga o pasi e faasao nofoa pito i luma, ua faailogaina i lipine uliuli, e faamanatu ai lana gaoioiga lototele i luga o se pasi i le tele o tausaga ua mavae.
Ina ua tanumia Rosa Parks, sa taoto o ia i le va o lona toalua o Raymond, lea na maliu i le 1977, ma lona tina. O se taimi filemu ma le mamalu mo i latou na faamemelo i lona lototoa ma lona naunautaiga i le tu atu mo aia tatau a tagata lautele. O le olaga o Rosa Parks o loʻo faʻaauau pea ona faʻamalosia tagata i le lalolagi atoa.
Tuua se tali