O le faauigaga faigofie o le faaupuga "Racism" e tusa ai ma le Oxford English Dictionary, o le talitonuga lea e tofu ituaiga uma ma uiga maʻoti. O le talitonuga e sili atu le tuuga nai lo isi
Fa'ailoga lanu e mafai ona 'ese'ese fo'i - e mafai ona fa'apitoa, maua'a i totonu o fa'alapotopotoga, pe fa'alotoifale fo'i e tagata ta'ito'atasi. Fa'ailoga tagata e aofia ai uiga, amioga, ma faiga atoa.
I tala fa'asolopito, o le fa'ailoga lanu na matua'i taua liliu ina ua atiina ae e papalagi Europa ma Amerika le manatu faaonaponei o le "tuuga" e faamaonia ai le faiga o le pologa. A'o iai le fa'aituau ma le fa'aituau i tala fa'asolopito, o lenei fa'ata'ita'iga o tu'uga sa iai sona sao taua i le fa'atupuina o faiga fa'ailoga tagata o lo'o iai pea i aso nei.
I lenei tusiga, o le a tatou suʻesuʻeina le amataga o le faʻailoga lanu, faʻamalamalamaina poʻo ai na amataina le faʻailoga tagata. E le gata i lea, o le a matou tuʻuina atu ni faʻataʻitaʻiga se lima o le faʻailoga lanu e malamalama atili ai i ona faʻaaliga. E lē gata i lea, o le a tatou talanoaina auala e faia ai se gaoioiga e tetee atu ai i le faailogalanu.
O Origins and Historical Roots of Racism
O le fa'ailoga lanu e mafua mai i le manatu lata mai o le "tu'uga," o se fa'avasegaga na alia'e i le taimi Fefa'ataua'iga pologa i le 16 senituri. Mo le faitau afe o tausaga aʻo lumanaʻi lenei mea, na faʻaalia e tagata eseesega ia i latou lava ae leʻi faʻavasegaina tagata i le ituaiga.
Peitaʻi, a o faateleina le manaʻomia o galuega faapologaina i le senituri lona 17, na saʻili ai e tagata papaʻe Europa ma Amerika se faamaoniga o le nofo pologa, ma oo atu ai i le atiina aʻe o le manatu o le “tuuga.”
O Polofesa Andrew Curran, i se tusiga o le Time, o loo faamatilatila ai le auala na suʻesuʻe ai e saienitisi ma faifilosofia o lenā vaitaimi ni faamatalaga e lē o ni lotu e faamaonia ai le eseesega ua iloa i le va o tagata Aferika ma tagata papaʻe papalagi.
O nei tagata mafaufau sa lē na ona uunaʻia e le fia iloa faasaienisi; sa latou matuā sa'ilia mafuaaga e fa'atulafonoina ai le nofo pologa.
E ala i faʻataʻitaʻiga ma aʻoaʻoga faʻasaienisi ua taʻuleagaina nei, na aliaʻe ai se faʻalapotopotoga faʻapitoa, tuʻu tagata papaʻe i luga ma tagata uli i lalo. O nisi na finau faapea o nisi “ituaiga” na fuafua mo le faapologaina, ma fai mai e ala i se faatulagaga masani.
I tua atu o faʻamaoniga faasaienisi, o finauga faʻalelotu sa fesoʻotaʻi ma le manatu o le "tuʻuga." O nei talitonuga na saofagā fa'atasi i le fa'avaeina o fa'ailoga fa'ailoga lanu na fa'aauau ai le fa'ailoga tagata ma le le tutusa.
O le malamalama i le atina'e fa'asolopito o le fa'ailoga lanu e fa'amalamalamaina ai le lavelave ma le feso'ota'i o mea na fa'atupuina ai lo tatou malamalama fa'aonaponei i tu'uga.
Faitau foi: O le a le tu'ufa'atasiga fa'ale-aganu'u?
Le Evolution of Racism i le Taimi
Ua suia le faailogalanu i le aluga o taimi. I tua i le 1859, na taunuu ai le vaa mulimuli na ave ai pologa i le Iunaite Setete. Na muta le nofo pologa i le lima tausaga mulimuli ane ina ua uma le Taua a Amerika.
E ui ina fa'apologaina, e le'i mou atu le fa'ailoga lanu. E oo lava ia i latou na tau faasaga i le nofo pologa e lei talitonu i taimi uma i le tutusa i le va o tagata uli ma tagata papae; na ona latou manatu e sese le pologa.
Na fa'aauau pea le fa'ailoga tagata i le va'aiga a tagata ma i latou lava.
I aso nei, e le o taliaina le fa'ailoga lanu i le tele o nofoaga, ae o faiga fa'avae tuai ma faiga fa'ailoga lanu natia e mafua ai lava le le tutusa i le va o ituaiga. Nai lo le iloaina o le aafiaga o le nofo pologa ma faiga lē tonu i aso ua mavae, o nisi tagata latou te tuuaʻia le eseesega i le va o ituaiga mo le le tutusa. Ae ua faaalia e le faasaienisi e le faavae le tuuga i le biology.
E ui o le tuuga o se manatu faʻaagafesootai ma faʻapolokiki moni, e leai se faʻamaoniga faʻasaienisi o loʻo vaevaeina tagata i ni faʻalapotopotoga eseese e ala i a latou DNA.
Fa'ailoaina o Fa'ata'ita'iga o Fa'ailoga Fa'ailoga
E eseese auala e iloa ai le faailogalanu. O nisi taimi e iloagofie, ma o nisi taimi e leai. Ae e faapefea ona e iloa pe a e vaai i ai? O fa'ata'ita'iga nei e lima e fesoasoani e te malamalama ai:
1. Fa'ailoga lanu-tauaso
O le to'atele o tagata latou te fa'atauaina le "tauaso lanu," ma fai mai e le afaina le tuuga ma e tatau ona le amanaiaina. O lenei va'aiga, ua ta'ua o le lanu fa'ailoga lanu, e talitonu sese ona o le ta'aloga e le o se mea fa'aletino, o le talanoaina pe fa'ailoa e le mana'omia.
Ae ui i lea, e ui e le mafai ona faʻavaeina le tuuga i le biology, e mautinoa lava o loʻo i ai o se fausaga faʻaagafesootai, ma e tumau pea le faʻailoga lanu o se mataupu faʻasalalau.
O i latou e fai mai e tauaso lanu e masani ona saosaolaumea ma le le iloa i ni osofa'iga laiti—gaioiga po o faamatalaga e le mafaufauina e tuuitiitia ai tagata e faavae i lo latou ituaiga. O le mea e fa'afeagai ai, o nisi tagata ta'ito'atasi, a'o latou fa'ailoa mai le leai o se fa'aituau fa'ailoga tagata, atonu o lo'o i ai pea ni manatu fa'aituau.
O le mea e ofo ai, o se suʻesuʻega i le tauaso lanu i totonu o se tala faʻafomaʻi na faʻaalia ai o fomaʻi o loʻo lesitala i lenei talitonuga e sili atu ona faʻaogaina le tuʻuga i totonu oa latou suʻesuʻega ma togafitiga.
O le mumusu e fa'ailoa le i ai o le fa'ailoga lanu e fa'aauau ai. E ala i le fa'aaogaina o se uiga tauaso, e mafai e tagata ta'ito'atasi ona lagolagoina ma le le iloa tu ma aga fa'ailoga tagata.
O le iloaina o le tuuga o se faiga faʻaagafesootai e le o lona uiga o le faʻateʻaina o lona aafiaga; nai lo lena, e mana'omia ai se malamalamaga faanumeraina e mafai ona fesoasoani e fa'ate'aina faiga fa'aituau ma fa'alauiloa le tutusa moni.
2. Fa'ailoga Fa'aleaganu'u ma Fa'ata'ita'iga
Fa'ailoga lanu ma fa'ailoga fa'ailoga lanu e fa'ata'ita'iina ai le fa'ailoga lanu. O upu taufaaleaga o upu ma fasifuaitau mataga e faʻaaoga e faʻalumaina ma faʻailoga tagata taʻitoʻatasi poʻo vaega e faʻatatau i lo latou lanu poʻo le ituaiga. O nei upu ua faitioina lautele ma, i nisi nofoaga, ua manatu i upu inoino, e oo atu ai i taunuuga faaletulafono.
O fa'ailoga fa'ailoga lanu o talitonuga lautele ia e uiga i tagata e fa'atatau i lo latou tu'uga. E ui o nisi atonu e lelei, o le tele e le lelei, e faʻaauauina ai manatu faʻaleagaina e pei o nisi vaega o loʻo faʻaalia i sauaga poʻo amioga solitulafono.
O fa'ata'ita'iga le lelei e saofagā i le fa'ailoga tagata, fa'aagafesootai, ma le fa'aleagaina o le mafaufau. E o'o lava i fa'ata'ita'iga foliga lelei e le fa'aaloalo a'o latou fa'atupu fa'amoemoega fa'afaigofie i tagata ta'ito'atasi.
O fa'ailoga fa'ailoga lanu ma fa'ailoga fa'ailoga e iai se sao i le fa'atupuina o se si'osi'omaga o le fa'aituau ma le fa'ailoga tagata. E taua tele le fa'aalia ma le ta'usalaina o ia amioga e fa'alauiloa ai le fa'atasi ma le malamalama i nu'u 'ese'ese.
3. Fa'ailoga lanu
O le fa'ailoga tagata o se ituaiga masani o fa'ailoga lanu e fa'aleagaina ai tagata ona o lo latou lanu. E tupu i le tele o vaega o le olaga, e pei o galuega, fale, aʻoga, faamasinoga, ma le soifua maloloina. O nisi taimi, e le iloagofie le fa'ailoga tagata. O tulafono po'o gaioiga atonu e le ta'ua ai le tu'uga, ae e mafai lava ona le sa'o.
Mo se faʻataʻitaʻiga, i le US, e masani ona feagai teine uliuli ma faʻasalaga mamafa i le aʻoga, e ui lava e leʻo aloaia ona o latou ituaiga. I se tasi tulaga, o se teine Black e 12-tausaga-le-matua na i ai i se faafitauli mo le tusiaina o le “talofa” i luga o se loka. Sa feagai o ia ma ni taunuuga matuia, ae o se teine papalagi na aafia na faigofie. E leai se tulafono na fai mai e tatau ona faʻaleagaina teine Black, ae na tupu lava.
E mafai ona tupu le fa'ailoga tagata e tusa lava pe le ta'ua le lanu. E le fetaui ma faatiga ai tagata. E taua le iloa ma taofi le fa'ailoga tagata i so'o se mea e tupu ai.
4. O le Fa'ata'ita'iga o le Va'aiga Fa'ailoga
Vaevaeina o sosaiete e ala i ituaiga, e taʻua foi o le "tuueseeseina o ituaiga," o lona uiga o le tuueseeseina o tagata e faavae i lo latou tuuga ma faatapulaa lo latou avanoa i punaoa, faalapotopotoga, auaunaga, ma avanoa. O faʻataʻitaʻiga o lenei mea e aofia ai le apartheid i Aferika i Saute ma le Jim Crow tulafono i Amerika i Saute. I nei faiga, na faamalosia tagata Black e nonofo i pitonuu eseese, auai i aʻoga eseese, faʻaoga eseʻese nofoaga faitele, ma nonofo i vaega filifilia i luga o felauaiga lautele.
E ui lava i taumafaiga e faʻamaonia lenei vavaeesega ma le aʻoaʻoga o le "tuuese ae tutusa," na maua pea e tagata Black Amerika le maualalo o togafitiga ma auaunaga. E faapena foi le faailoga tagata na tupu i Aferika i Saute.
O le gaioiga o le vaeluaina o sosaiete e ala i ituaiga o le fiafia lea e taʻua o tuuga "sili atu" ma taofia le fefiloi o ituaiga, e matua faʻailoga lanu. E tusa lava pe finau le au lagolago mo le tutusa i le vavaeeseina, e tumau pea le soliga o aia tatau a tagata.
Faitau foi: 6 Faataitaiga Ageism
5. Fa'atatau i Tagata Fa'avae i Tu'uga
O le faia o se solitulafono faasaga i se tasi ona o lo latou ituaiga e taʻua o se solitulafono inoino. Afai e to'atele tagata e taula'i ma fa'aleagaina e fa'atatau i lo latou ituaiga, o le a avea ma fasioti tagata. O le fasioti tagata o lona uiga o le fasiotia ma le loto i ai o se vaega to'atele o tagata ta'ito'atasi mai se atunu'u fa'apitoa po'o se atunu'u e fa'aumatia atoa ai.
O le Holocaust o se faʻataʻitaʻiga mataʻutia o lenei mea. I le Holocaust, Na tulimataʻia e Nazis tagata Iutaia mai lanu eseese, ma manatu ia i latou o se ituaiga eseese. Na amata e le au Nazis le faia o tagata Iutaia e foliga mai e le taua ma e le pei o tagata masani ona o lo latou ituaiga.
O lenei mea na mafua ai ona vavaeeseina i latou, taofia i latou mai le sosaiete, ma mulimuli ane, fasiotia faʻasolosolo i latou. O le Holocaust o se faʻataʻitaʻiga ogaoga o le tetee, o se ituaiga tuai o faʻailoga lanu na i ai aʻo leʻi oʻo i lo tatou malamalama i le taimi nei i le tuuga.
E Faapefea Ona E Fa'asagatau Fa'ailogalanu?
E tupu fa'ailoga tagata i so'o se mea e o'o lava i ta'aloga fa'apolofesa. Ua faia ni gaioiga e taofiofia ai le fa'ailoga lanu, ae po'o lava fa'alapotopotoga e fa'ate'a ese ai le fa'ailoga lanu?
Se'i o tatou va'ai i nisi o la'asaga e fesoasoani ai e tete'e atu i le fa'ailoga lanu.
E Mana'omia lou Malamalama Fa'ailogalanu
O le malamalama i le fa'ailoga lanu o le laasaga muamua lea e fa'aleleia ai. O le fa'ailoga lanu e le na'o le agaleaga i se tasi ona o lo latou ituaiga. E tele auala e fa'aalia ai, e tusa lava pe leai ni tagata e fa'ailoga tagata.
Afai e te manaʻo e taofi le faʻailoga lanu, aʻoaʻo le tele e te mafaia e uiga i ai. Faitau tusi, faalogologo i pese, tusi solo, alu i vasega, ma talanoa i tagata e iloa le faailogalanu. Ua latou faaaluina le tele o le taimi e aoao ai ma mafai ona aoaoina oe. O le taimi lava e te malamalama lelei ai i le faʻailoga lanu, e mafai ona e amata galue e faʻaleleia mea.
Lagolago Faiga Fa'atatau mo le Tulaga Tulaga
O le fautua mo suiga o faiga faavae e taua tele i le talepeina fa'ailoga fa'ailoga tagata, o se feso'ota'iga lavelave o tulafono, tulafono, ma faiga e fa'atumauina ai le fa'ailoga tagata i itu uma o le sosaiete. Mo suiga tumau, e le lava mo tagata taitoatasi le suia o latou manatu i le tuuga; e tatau ona suia faiga e faamalosia ai le faailogalanu.
Ina ia faia se eseesega, e mafai ona e faʻamaonia faiga faʻavae e ala i le palota, vaega lagolago lagolago, ma suʻesuʻe tulafono i lau fale faigaluega, aʻoga, poʻo isi faʻalapotopotoga o loʻo e aofia ai.
Afai e te le mautinoa pe o fea e amata ai, su'esu'e fautuaga fa'avae o lo'o tu'uina mai e fa'alāpotopotoga fa'afa'amasinoga fa'ale-aganu'u. E ala i le auai malosi i nei taumafaiga, e te saofagā i le fausiaina o se sosaiete sili atu ona saʻo ma sili atu le tutusa mo tagata uma.
Talia le Tuputupu A'e o le Tagata Lava Ia mo se Lalolagi Sili Atu Fa'atasi
O le fa'atalanoaina o le fa'ailoga lanu e mafai ona lu'itau ona o lona a'afiaga lautele, ae o le taula'i atu i suiga o le tagata lava ia o se amataga taua. Ia pulea au lava gaioiga, ona e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona taofiofia ma le le iloa ni faʻaituau, faʻataʻitaʻiga, poʻo le faʻailoga lanu.
Tautino i le suia o lou olaga e ala i le suʻesuʻeina o ou talitonuga ma fegalegaleaiga, ma tautala tetee i le faʻailoga tagata pe a feagai. E eseese matafaioi e fua i aafiaga faaletagata lava ia; oi latou mai vaega fa'atauva'a o lo'o feagai ma lu'itau ma'oti pe a fa'atusatusa i latou pa'epa'e.
E taua le aloese mai le tu'uina atu o le avega atoa o le fa'amutaina o le fa'ailoga lanu i luga o tauau o nu'u fa'ailoga lanu. Nai lo lena, o le fa'atupuina o le felagolagoma'i i va'aiga eseese, fa'amuamua le lagolago a nu'u, ma le fa'ataga o taimi e malolo ai, o vaega taua ia mo le ausiaina o le alualu i luma tumau ma le gafataulimaina. O le taliaina o le tuputupu aʻe o le tagata lava ia e fesoasoani i le fausiaina o se lalolagi e sili atu ona aofia ma malamalama mo tagata uma.
Tuua se tali