I te roaraa o te mau tenetere, ua rave te mau philosopho i te hoê tuhaa faufaa roa no te hamani i to tatou hi‘oraa i te ao e to tatou mana‘o no nia i te oraraa. Ahakoa i tenei ra, he mea nui tonu o raatau whakaaro. Ko nga tohunga nui, tino whai mana o nga korero o mua, kua homai he matauranga nui ki a tatou mo te hinengaro tangata me te ao e noho nei tatou.
Ko te Philosophy te rangahau o nga paatai matua mo te oranga, te matauranga, nga uara, te whakaaro, te hinengaro, me te reo. E whai ana ki te torotoro i te ahua o te mooni me te tikanga o te oranga. Ka whakamahia e nga tohunga whakaaro te whakaaro arohaehae me te patapatai whakaaro ki te tirotiro i enei ahuatanga hohonu o te ao tangata. Na roto i a raatau tuhinga me a raatau whakaakoranga, kua tukuna e ratou he taonga tuku iho e whai paanga tonu ana ki to tatou mohiotanga ki a tatou ano me te ao.
Inaianei, kia tirotirohia he rarangi o etahi o nga tino tohunga o nga wa katoa i whai waahi nui ki to tatou whakaaro nui.
He aha te Philosophy?
No roto mai te philosophia i te mau ta‘o Heleni te auraa “aroha i te paari”. He rite ki te ruku hohonu ki te mohio ki te matauranga, ki te noho me te pono. Whakaarohia hei huarahi whakaaro mo nga mea nui penei i te matatika, te taiao, te rerehua, me era atu. Ko nga tohunga whakaaro, he tangata whakaaro hohonu ranei, ka whakaaroaro ki nga mea penei i te tikanga o te noho, te arorau, me nga ariā rereke.
Ko te mea pai mo te rapunga whakaaro ehara i te mea he paihere o nga whakaaro tawhito. Ka whakaaro nga tohunga whakaaro mo te oranga o te tangata, no reira ka mau tonu a ratou akoranga ahakoa kua ngaro ratou. Koia te take e mau tonu ai nga whakaakoranga a nga tohunga whakaaro tekau o muri mai i enei ra. He rite tonu ki ta ratou i waiho mai he taonga o te matauranga ka taea tonu e tatou te ako. Na, mena kua whakaaro koe mo nga paatai nui o te ao, kei a koe etahi whakautu mo te rapunga whakaaro!
10 Nga Kai-whakaaro nui o nga wa katoa
Tirohia nga whakaaro hohonu me nga korero i muri i etahi o nga tohunga mohio o te hitori. Kia rukuhia nga whakaakoranga ngawari engari whai hua o enei hinengaro whakamiharo.
1. Aristotle
Ko Aristotle, he philosopho Kariki rongonui, i noho ki Kariki tawhito mai i te 384 ki te 322 BC. I raro i te arata'iraa a te philosopho rongonui a Plato, ka riro a Aristotle hei polymath, he tino pai ki nga mahi rereke.
I te nuinga o nga wa e kiia ana ko te kaiputaiao tuatahi i roto i te hitori, neke atu i te 200 nga tiriti i tuhia e Aristotle, tata ki te 31 kei te hora haere tonu i tenei ra. Ko ana mahi kanorau e hipoki ana i te rapunga whakaaro o te hinengaro, o te matatika, o te ariā torangapu, o te rerehua, o te whaikorero, tae atu ki te koiora empirical. Ko te mea nui, he nui tana mahi ki te tirotiro i nga tipu me nga kararehe.
Ko te taonga tuku iho a Aristotle kei roto i ana mahi turanga mo te arorau, e tohu ana i te maimoatanga nahanaha tuatahi o nga maataapono o te whakaaro tika.
I tua atu, i tohuhia e ia nga tikanga matua e toru o te whaikorero: ethos (ethics), pathos (emotions), and logos (arorau). Ko tana whakawhanaketanga o te ariā tangohanga, e mohiotia ana inaianei ko te syllogism, ka noho tonu hei waahanga matua o ana takoha hinengaro. I tenei ra, e whakanuia ana a Aristotle mo te hanga i nga turanga tuatahi o nga momo marau me tana mahi paionia i roto i te ao rapunga whakaaro.
2. Tōtika
Ko Socrates, he philosopho Kariki no Athens, he maha nga wa e whakanuia ana ko ia te pionia mo te matauranga o te Tai Hauauru me tetahi o nga tohunga nui rawa atu o nga wa katoa. Ko te nuinga o ana koha e takoto ana i roto i te whakaaro matatika, e tohu ana ko ia te tohunga whakaaro tuatahi mo tenei tikanga. Ahakoa te kore o ana mahi tuhituhi, kua mau tonu ana akoranga i roto i nga korero a ana tauira, a Xenophon me Plato.
He mahi nui a Socrates i roto i te whanaketanga o te korerorero a Socratic, he momo tuhinga e aro ana ki te whakaako ma te toi patai. I tua atu i nga korero tuku iho, i uru ia ki nga korerorero e akiaki ana i te whakaaro arohaehae me te rapu whaiaro.
Ko te mea pouri, na nga whakapono koretake o Socrates i hinga ai. I te tau 399 BC, ka whiua ia mo te mate mo nga whakapae mo te whakakino i te taiohi me te kore e whakaae ki nga atua mana o te taone nui. Ahakoa i ona wa whakamutunga, i u tonu a Socrates ki ana tikanga whakaaro, ka mahue mai he taonga tuku iho e awe tonu ana i te whakaaro me te matauranga o te Tai Hauauru.
3. Confucius
Ko Confucius, he philosopho no Haina tawhito (770 – 481 BC), i whakapono ki te noho pai i runga i nga tikanga matatika me te morare. I hiahia ia kia whai waahi nga tangata katoa ki te ako, a ka waiho e ia te mahi whakaako hei mahi whakaute. E hāngai ana tenei whakaaro ki te kaupapa o Te Whare Wananga o te Tangata, i te mea he whainga kotahi a Confucius me te whare wananga kia whai waahi te matauranga ki te katoa.
Na Confucius ano i whakatu Huurua, he punaha whakapono e arotahi ana ki nga tikanga me te morare. Ko nga maataapono matua o te Confucianism, e kiia ana ko ana tikanga ko te tika, te atawhai, te kore-maleficence, me te whakaute mo te mana motuhake. I roto i ta ’na mau haapiiraa, te vai ra e pae maitai tamau: te hamani maitai, te parau-tia, te ti‘aturiraa, te tano, e te paari.
I te nuinga o te wa, i whakapono a Confucius he tangata pai me te atawhai ki etahi atu me te pono. I whakaaro ia he mea nui te matauranga me te noho matatika mo te hapori pai. Te tamau noa nei ta’na mau haapiiraa i te faauru e i te faauru i te taata na te ao nei ia tutava no te hoê oraraa maitai a‘e e te viivii ore.
4. Lao-Tzu
Ko Lao-Tzu, he tohunga whakaaro nui, i whakatakoto he ariā e hono tata ana ki te Taoism, he tikanga whakapono i ahu mai i te 500 BC i Haina Tawhito. Ko te Taoism e whakanui ana i te noho tahi o nga kararehe me nga tangata i te ao. Ko Lao-Tzu, nana i tuhi te pukapuka Taoist tuatahi, i whakauru ano i te kaupapa o te matekore wairua, e kii ana kaore te wairua e mate engari ka hono tahi me te ao i muri i te mate. I tautokohia e ia te noho i runga i te whakaaro ki te chi (ki te qi ranei), te kaha e arahi ana i te ao.
Kei roto i te rapunga whakaaro o te Taoism te kaupapa o te whakataurite i nga kaha, e tohuhia ana e te yin me te yang. Ko tenei whakaaro e whakaatu ana i te mahi tahi o nga mana whakahē, penei i te marama me te pouri, te wera me te makariri, me te mahi me te kore mahi, ki te whakarite i te ao. Kia tae ki te rautau 8 T.T., ka puta te Taoism ki te karakia o te whanau Tang. Ahakoa ko ia tetahi o nga karakia tuatahi o Haina i te taha o te Confucianism me te Buddhism, i pa ki te Taoism i te wa o te tangohanga a te Communist i te tau 1959.
Ano hoki: He aha te Whakakino Hapori? Nga Momo Whakakino Hapori
5. Hone Raka
Ko John Locke, he tohunga Pakeha i te rautau 17, i mahi i Oxford me te ruku ki te rangahau rongoa. He rongonui ia mo ana takoha ki te Maramatanga me te ahu whakamua o te liberalism.
I kaha tohe a Locke mo te tika o te katoa ki te ora, ki te herekore, ki te taonga, me te whakakore i te whakaaro mo te mana atua o nga kingi. Ki a ia, ki te kore tetahi rangatira e whai mana ki enei mana, kei te iwi te mana ki te turaki i te kingi ma te kaha. Ko tana tino whakapono ko te kawenga tuatahi a te kawanatanga ko te mahi i nga painga o te iwi.
Ko nga whakaaro o Locke i whakatakoto te turanga mo te kaupapa o te kawanatanga iti, me te whakanui i te hiranga o te tiaki i nga tika takitahi. Ko ona whakaaro whai mana mo te mana whakahaere me te mana tangata e hangai tonu ana i te kaupapa torangapu me te mohio ki te hononga i waenga i nga rangatira me nga rangatira.
6. Friedrich Nietzsche
Ko Friedrich Nietzsche, he tohunga mohio Tiamana, i waiho he tohu nui mo te ao o te Tai Hauauru me ana tuhinga e pa ana ki nga kaupapa rereke penei i te pūtaiao, toi, tikanga, me te hitori. He nui te awe o ia ki runga i te oranga me te whakaaro pono, e rua nga nekehanga i puta i muri i ana mahi.
Ko te kaupapa matua a Nietzsche, ko te nihilism, e kii ana ko nga mea katoa, tae atu ki te oranga, kaore he tikanga. Ko tenei whakaaro ka mau tonu te paanga, te hanga i nga kaupapa whakaaro me nga mahi toi i whai mai i nga tau i muri mai i tona wa. Na ona whakaaro i arotake ano i nga whakapono tuku iho, i para te huarahi mo nga tirohanga hou mo te oranga.
I roto i nga kupu ngawari, i whakapono a Nietzsche karekau he kaupapa kua whakaritea i mua i te oranga. Na tenei whakaaro i awe te tokomaha ki te patapatai i nga tikanga pumau me te torotoro i nga whakaaro rerekee. Ko te huanga ripple o tana rapunga whakaaro i toro atu ki roto i nga kaupapa existentialist me surrealist, hei hanga i te ahua o te tangata ki te ao huri noa ia ratou. I tenei ra, kei te ako tonu, kei te tautohetohe tonu nga whakaaro o Nietzsche, na te mea he tangata rongonui ia i roto i te hitori o te rapunga whakaaro.
7. Karl Marx
Ko Karl Marx tetahi o nga tino tohunga o nga wa katoa. No Tiamana ia, no te tekau tau atu i 1800 i noho ai. I puta mai ko te Marxism, he whakaaro mo te hapori, mo nga mahi torangapu, mo te moni. I whakaaro a Marx i roto i te hapori, he pakanga kei waenganui i nga roopu e rua: nga kaimahi me nga tangata whai rawa he pakihi.
I whakapono ia hei tetahi ra, ka whakatika nga kaimahi ki te hunga whai rawa i roto i te whawhai nui. I tenei whawhai, ka riro ma nga kaimahi e whakahaere te ohanga. He maha nga korero a Marx mo te communism, he punaha ka tohatoha nga mea katoa ki nga tangata katoa, kaore he rawa motuhake.
He tino kaha nga whakaaro o Marx, a ka rongonui ia mo te tautoko i te communism. I hiahia ia ki te whakarereke i nga mahi a te hapori kia tika ai te mahi ki nga tangata katoa. I awe nga whakaaro o Marx i te tini o nga tangata o te ao.
8. Ralph Waldo Emerson
Ko Ralph Waldo Emerson, he philosopho Amerika, he kaikorero, he tangata whakakore, he kaituhi tuhinga roa, i whai paanga nui ki te hapori. Ko tana takoha tino rongonui ko te tuhinga roa e kiia ana ko "Whakaaro-whaiaro." I a ia e noho ana i nga tau 1800, he rite tonu tana korero ki nga tangata o Ingarangi o te tau, me te whakanui i te hononga hohonu i waenganui i te Atua, te tangata, me te taiao.
Ko nga mahi a Emerson e mau ana i te mana hurihuri, e akiaki ana i nga kaipanui ki te whakawhirinaki ki o raatau ake whakaaro ki runga ake i nga mea katoa. Ko ona whakaaro e pa ana ki te hiranga o te tangata takitahi me te oranga whaiaro, e akiaki ana i te tangata kia whakapono ki o raatau ake kaha. Na roto i ana tuhinga, ka whakatōngia e Emerson te mana o te mana, te tohe mo te mana motuhake me te kaha ka puta mai i te whakahāngai i a ia ki te ao taiao.
I tua atu, ko te awe o Ralph Waldo Emerson kei tua atu i tona wa, ka waiho he taonga pumau e whakatairanga ana i te whakawhirinaki ki a ia ano me te hono o te tangata ki te atua me te taiao. Ko tana aro nui ki te oranga ki a ia ano kei te whakahihiri, kei te arahi i te hunga e whai ana ki te whakatere i nga uauatanga o te ao ma te maia me te mana motuhake.
9. Emanuera Kant
Ko Immanuel Kant, he tohunga philosopho rongonui mai i te 1724 ki te 1804 e tata ana ki te Moana Baltic, e mohiotia ana mo ana mahi mo te Tikanga Maamaa, Maamaa, me te Mana o te Whakawa. I whakapono a Kant ko te whakatau i te morare o nga mahi ka whakawhirinaki ki te whakatutuki i a tatou mahi, kaua ki te aro ki nga hua. Ko tana tino kaupapa morare e whakanui ana ko te whakaaro mo te taha ki runga ake i era atu momo whakaaro.
Ko te tirohanga a Kant mo te matatika e aro ana ki te whakaaro he tika, he he ranei nga mahi i runga i te whakatutuki i a tatou mahi, kaua i runga i nga hua o a tatou mahi. Ia au i ta ’na ture tumu o te morare, mea faufaa a‘e te haaferuriraa morare i te tahi atu huru feruriraa.
I te nuinga o te waa, ko te whakaaro a Kant e whakaatu ana i te hiranga o te mahi me te herenga morare ki te arotake i te ahua matatika o a tatou mahi. Ko tana taonga tuku iho e tohuhia ana e te tino aro nui ki te mana rangatira o te whakaaro morare i roto i te ao o nga tikanga.
Ano hoki: Rarangi o nga Kura Hinengaro Katoa o te Whakaaro Kua Whakamaramahia
10. Epikura
Na Epicurus, te hoê philosopho Heleni paari i ora mai i te matahiti 341 e tae atu i te matahiti 27 hou to tatou nei tau, i haamau i te philosophia a te Epicureanism, e mea faufaa roa te reira. I whakauhia e ia ana whakaakoranga ki runga i te whakaaro ko te tino kaupapa o te oranga o te tangata ko te harikoa, ka tutuki ma te kore o nga raruraru hinengaro me te mamae tinana.
Ia au i te parau a Epicurus, te taviri o te hoê oraraa oaoa, tei roto ïa i te imiraa i te navenave, eiaha noa te faaohiparaa i te mana‘o. I tohe ia ko te tino harikoa te tino pai mo te tangata. I tohuhia e ia ko nga hiahia poauau te puna o te awangawanga, e kii ana ma te whakakore i te wehi o te whiu me te mate, ka taea e tetahi te whakaiti i te awangawanga me te whiwhi i te hari pono. I whakanuia e Epicurus te hiranga o te mohio me te whakahaere i nga hiahia ki te whai oranga ngakau me te koa. Ko ana whakaakoranga e tautoko ana i te huarahi taurite ki te ngahau, kia mawehe atu i te whakaraerae nui me te kore e tika.
I te nuinga, Epicureanism, he mea tautoko na Epicurus, e whakatenatena ana i te oranga i whakatapua ki te harikoa, kaore he raruraru o te hinengaro me te mamae o te tinana, ka puta ma te whai whakaaro nui ki te ngahau me te whakakore i nga mataku koretake.
Opaniraa
Ko te maha o nga whakaaro me nga whakaaro o etahi o nga tohunga nui o nga wa katoa e mau tonu ana ki te ao o enei ra. Ko enei kai-whakaaro onamata kua whai waahi nui ki to tatou mohiotanga ki te tangata me te pehea o tatou taunekeneke ki a tatou ano, ki etahi atu, ki te taiao me te atua.
Ko te kaha mau tonu o nga philosopho tino nui kei te hanga i o tatou whakaaro me te akiaki ia tatou ki te whakaaroaro i nga patai ma nga huarahi hou me te hohonu. Na ratou i tuku mai ki a matou nga maataapono arahi e whakaawe ana i a matou whanonga i roto i te hapori, e hanga ana i a matou ariā o te kawanatanga, nga whiti, te matauranga, te pangarau, me te putaiao, me te whakahihiko i a matou mahi torotoro ki nga momo ahuatanga o te ao.
Ko enei turanga rapunga whakaaro kua mau tonu, e homai ana ki a tatou nga matauranga nui e mau tonu ana i nga tau. I a tatou e whakatere ana i nga uauatanga o to tatou ao hou, ko te whakaaro nui o enei tangata nunui o te matauranga te noho hei arataki mo te wa roa mo o tatou whainga hinengaro me nga mahi morare.
Waiho i te Reply