Baithuti ba ntseng ba eketseha ba ntse ba nahana ka bokamoso ba polanete ea rona. Ba bangata ba retelehela ho saense ea tikoloho. Lekala lena le sebelisa lipalo le mahlale ho ithuta ka bophelo Lefatšeng. Haeba sena se u khahla, mosebetsi oa Saense ea Tikoloho o kanna oa u loketse.
Ka degree ea saense ea tikoloho, o ka fumana menyetla e mengata ea mesebetsi. U tla ithuta tsebo e ka u lebisang mesebetsing e lefang hantle. Mesebetsi ena e kenyelletsa lipatlisiso tsa tikoloho, thuto, ts'ebetso, le paballo.
Ho ithuta mahlale a tikoloho ho bula mamati a mafapha a fapaneng. U ka sebetsa ho tsa bophelo bo botle ba tikoloho, fisiks kapa k'hemistri. Ho na le mefuta e mengata e fapaneng eo u ka e khethang.
Mefuta ea Mahlale a Tikoloho ke Efe
Saense ea Tikoloho Saense ea Tikoloho ke taba e shebang hore na Lefatše, metsi a lona, moea oa lona le lintho tse phelang li hokahane joang. E boetse e sheba hore na batho ba ama lintho tsena joang le ho leka ho fumana tharollo mathateng a kang phetoho ea maemo a leholimo le ho nyamela ha limela le liphoofolo. Joale, a re hlahlobeng mefuta e fapaneng ea mahlale a tikoloho:
1. Ikholoji
Ecology e bua ka hore na lintho tse phelang Lefatšeng li sebelisana joang. Bo-rasaense ba ithutang ka tikoloho, ba bitsoang ecologists, ba batla ho tseba hore na liphoofolo, batho le limela li angoa joang ke moo li phelang teng, le hore na li ama tikoloho ea tsona joang. Ho tšoana le ho utloisisa likamano lipakeng tsa likarolo tse fapaneng tsa tlhaho.
Ecology ha se ntho e le 'ngoe feela; ke motsoako oa masimo a mangata. Litsebi tsa tikoloho li sebelisa mehopolo le mekhoa e tsoang ho baeloji, k'hemistri, fisiks le jeoloji. Li kopanya likarolo tsena kaofela ho utloisisa hore na likarolo tse phelang le tse sa pheleng tsa polanete ea rona li sebelisana joang.
Ak'u nahane e le qaka e kholo moo ntho e 'ngoe le e 'ngoe e phelang le tikoloho ea eona e leng likotoana tse kopanang. Ka ho sheba papali ena, litsebi tsa tikoloho li ka fumana hore na liphetoho karolong e le 'ngoe li ama tse ling joang. E re thusa ho ithuta haholoanyane ka marang-rang a makatsang a likhokahano a etsang hore lefatše la rona le be monate.
2. Tikoloho Chemistry
Khemistri ea Tikoloho ke lekala la saense le hlahlobang hore na lik’hemik’hale li sebelisana joang le metsi, moea, mobu le lintho tse phelang. E kenyelletsa likarolo tse nyane joalo ka toxicology, k'hemistri ea sepakapaka, le k'hemistri ea metsi. Haeba u khetha ho ithuta k'hemistri ea tikoloho, thupelo ea hau e tla kenyelletsa litlelase le mesebetsi e mengata ea laboratori e shebaneng le kakaretso, 'mele, tlhahlobo le k'hemistri ea tlhaho.
Ka mantsoe a bonolo, k'hemistri ea tikoloho e re thusa ho utloisisa hore na lintho tse fapaneng li ama tikoloho ea rona joang. Ebang ke moea oo re o hemang, metsi ao re a noang, kapa mobu o tšehetsang bophelo ba limela, k’hemistri ea tikoloho e fana ka leseli mabapi le likamano pakeng tsa lik’hemik’hale le lintho tsa tlhaho.
Ka ho etsa lipatlisiso ka litšebelisano tsena, bo-rasaense lefapheng lena ba kenya letsoho ho fumaneng tharollo ea mathata a tikoloho le ho boloka polanete e phetseng hantle. Kahoo, haeba u labalabela ho tseba hore na lik'hemik'hale li ama tikoloho joang 'me u batla ho ba le tšusumetso e ntle, ho ithuta k'hemistri ea tikoloho e ka ba tsela e monate le ea bohlokoa ho uena.
Hape Bala: U ka Fumana Li-degree tse Kae?
3. Atmospheric Science
Ho Atmospheric Sciences, re tsepamisa maikutlo haholo ho ithuteng phetoho ea maemo a leholimo le litlamorao tsa eona. Sebaka sena se kenyelletsa ho hlahloba sepakapaka sa Lefatše le hore na se sebelisana joang le tikoloho e potolohileng. Ho pholletsa le lithuto tsa hau, u tla fumana mokhoa oa ho hlahisa mefuta e bontšang ho potoloha ha sepakapaka, tšebelisano ea eona le lik'hemik'hale tse fapaneng, le litsela tseo liphoofolo le batho ba kenyang letsoho ho hlahisoang ke carbon dioxide.
Taeo ena ea mahlale e re thusa ho utloisisa likamano tse rarahaneng lipakeng tsa ts'ebetso ea sepakapaka le liphetoho tsa lefats'e, e fana ka leseli la bohlokoa mabapi le lintlha tse susumetsang boemo ba leholimo ba rona. Thuto ea Scientific Sciences ha e senole feela liphiri tsa enfelopo ea moea oa polanete ea rōna empa e boetse e fana ka leseli mabapi le tšusumetso ea motho ho leka-lekana ha lefatše, haholo-holo mabapi le ho ntša carbon dioxide sepakapakeng.
Ka ho ithuta karolo ena, u tla fumana tsebo ea bohlokoa mabapi le marang-rang a rarahaneng a likhokahano a bōpang boemo ba leholimo ba rona le ho susumetsa boiketlo ba polanete ea rona.
4. Geoscience / Earth Science
Geoscience, e tsejoang hape e le mahlale a lefats'e, e kopanya libaka tse fapaneng tsa mahlale tse shebaneng le Lefatše, joalo ka mahlale a mobu oa tikoloho le jeology. Lekala lena le batlisisa likarolo tsa 'mele le lik'hemik'hale tsa Lefatše le sepakapaka sa lona. Geoscience e hlahloba likarolo tse fapaneng, ho kenyelletsa biosphere, lithosphere, hydrosphere, le sepakapaka.
Ka mantsoe a bonolo, li-geoscience li ithuta ntho e 'ngoe le e' ngoe ka polanete ea rona - ho tloha fatše re tsamaea ho ea moeeng oo re o hemang. Bo-rasaense lefapheng lena ba hlahloba mobu, mafika, metsi le moea ho utloisisa hore na li sebelisana joang le hore na li susumetsana joang. Ba boetse ba hlahloba mefuta e fapaneng ea bophelo e lulang Lefatšeng.
Ak'u inahanele thuto ea saense ea jeoloji e le papali e khōlōhali moo bo-rasaense ba kopanyang boitsebiso ho utloisisa setšoantšo sohle sa polanete ea rōna. Ka ho ithuta likarolo tsena tse hokahaneng, litsebi tsa thuto ea mahlale li fumana leseli mabapi le lits'ebetso tse bōpang Lefatše le tikoloho ea lona. Tsebo ena e re thusa ho utloisisa lehae la rona hamolemo le ho etsa liqeto tse bohlale ho le sireletsa le ho le boloka.
Likarolo tse Hlano tsa Bohlokoa tsa Tikoloho ea Rona: Likaroloana tse Fapaneng tsa Lefatše
Tikoloho ea rona e entsoe ka likarolo tse hlano tse kholo tse sebetsang hammoho ho boloka bophelo Lefatšeng. A re ke re hlahlobeng e ’ngoe le e ’ngoe ea tsona.
- Lefatše la Metsi - Hydrosphere: Hydrosphere e kenyelletsa metsi ohle a holim'a, ka tlase, kapa ka holim'a lefatše. Sena se kenyelletsa metsi a metsi, a koahelang hoo e ka bang 70% ea Lefatše. Leha ho le joalo, karolo e nyenyane feela ea sena ke metsi a hloekileng a fumanoang metsing a ka tlas’a lefatše, matšeng le linōkeng.
- Sebaka se Tiileng - Lithosphere: Hangata e bitsoa Lefatše le tiileng, lithosphere ke karolo e ka ntle eo batho ba e bitsang lehae. E re fa lisebelisoa tsa bohlokoa tse kang liminerale, lijo le libeso. E nang le bokaholimo le kobo e ka holimo, karolo ea bohlokoahali ea lithosphere ke mobu, moo limela li melang le lintho tse phelang lefatšeng li itšetlehileng ka tsona hore li phele.
- Moea oo re o Phefumolohang - Sepakapaka: Sepakapaka ke motsoako oa likhase tse pota-potileng Lefatše, tse sebetsang e le kobo e sireletsang ea bohlokoa hore bophelo bo be teng. Ntle le ho re sireletsa mahlaseling a kotsi a UV, e fana ka moea oo re o hemang, e leng se etsang hore e be karolo ea bohlokoa bophelong ba rona ba letsatsi le letsatsi.
- Sebaka sa Bophelo - Biosphere: Biosphere ke sebaka se ikhethileng Lefatšeng moo bophelo bo phelang teng. Ke motsoako o lumellanang oa moea, metsi le mobu o etsang hore bophelo bo khonehe sebakeng sena se lekanyelitsoeng. Ka lebaka leo, biosphere e phetha karolo ea bohlokoa ho bolokeng botsitso ba tikoloho ea rōna.
- Libaka tse entsoeng ke batho - Anthrosphere: E boetse e tsejoa e le technosphere, anthrosphere ke karolo ea Lefatše eo batho ba e bōpileng kapa ba e fetotseng bakeng sa bolulo le mesebetsi ea moruo. Ho tloha litoropong ho ea libakeng tsa indasteri, anthroposphere e bonts'a tšusumetso ea tsoelopele ea batho lefatšeng.
Bohlokoa ba Lithuto tsa Tikoloho
Lithuto tsa tikoloho li bapala karolo ea bohlokoa likarolong tse fapaneng tsa nts'etsopele. Melawana ya yona e pharalletseng e sebetsa dibakeng tsa bohlokwa, ho kenyeletswa mefuta-futa ya dihloliloeng le paballo ya tikoloho, thibelo le taolo ya tshilafalo, le taolo ya moshwelella ya matlotlo a tlhaho.
Lekala la mahlale a tikoloho le fana ka menyetla e fapaneng ea mesebetsi, e leng se etsang hore e be sebaka sa bohlokoa sa ho ithuta ho ba nang le thahasello ea ho ba le tšusumetso e ntle. Melemo ea mosebetsi oa mahlale a tikoloho e kenyelletsa boeletsi, liindasteri, papatso e tala, barutehi, mekhatlo e ikemetseng, mekhatlo ea machabeng, maemo a mmuso le bobuelli ba botala.
Litsebi tsa mahlale a tikoloho li kenya letsoho paballong ea mefuta-futa ea lihloliloeng le tikoloho, ho hlahisa maano a ho thibela le ho laola tšilafalo, le ho sebeletsa molemong oa tšebeliso e nepahetseng ea lisebelisoa tsa tlhaho. Boemo ba saense ea tikoloho bo pharalletse, bo bonts'a bohlokoa ba eona ho rarolla mathata a lefats'e a amanang le tikoloho.
Batho ba hahamallang mosebetsi oa saense ea tikoloho ba ka hlahloba likarolo tse fapaneng, ho tloha ho eletsa likhoebo ka mekhoa e tsitsitseng ho ea ho khothalletsa tlhokomeliso ea tikoloho mesebetsing ea mmuso. Lekala lena ha le sebetsane le litaba tsa hajoale tsa tikoloho feela empa hape le phetha karolo ea bohlokoa ho theheng bokamoso bo tsitsitseng le bo botle ba tikoloho. Ho utloisisa bohlokoa ba lithuto tsa tikoloho ho bohlokoa ho batho ba ikemiselitseng ho kenya letsoho boiketlong ba polanete ea rona le baahi ba eona.
Hape Bala: Na Boenjiniere ke Saense?
Lipakane tsa Thuto ea Saense ea Tikoloho
Lefatšeng la kajeno, re tobana le mathata a mangata a kang ho fokotseha ha lisebelisoa tsa tlhaho le phetoho ea maemo a leholimo. Ho rarolla mathata ana ho hloka hore bohle ba be le karolo ho hlokomeleng tikoloho, ’me thuto e phetha karolo ea bohlokoa ho finyelleng sena. Maikemisetso a lithuto tsa mahlale a tikoloho a bohlokoa ho rarolla mathata ana ka katleho:
1. Ho Phahamisa Tlhokomeliso: Mohato oa pele oa ho rarolla bothata leha e le bofe ke ho bo utloisisa. Saense ea tikoloho e ikemiselitse ho etsa tlhokomeliso har'a baithuti ka litaba tsa hajoale tsa tikoloho le lisosa tse fapaneng tsa ho senyeha ha tikoloho.
2. Phetisetso ea Tsebo: Thuto ke tokelo ea mantlha, 'me lithuto tsa mahlale a tikoloho li ikemiselitse ho fa baithuti tsebo ka tikoloho le likarolo tsa eona tse fapaneng.
3. Maikutlo a Matle a Khothatsang: Tsebo feela ha ea lekana; batho ba hloka ho susumelletseha ho nka khato. Saense ea tikoloho e leka ho kenya boikutlo bo nepahetseng ho batho ka bomong, e ba khothalletsa ho kopanela ka mafolofolo ho sireletseng tlhaho.
4. Ntlafatso ea Tsebo: Saense ea tikoloho e shebane le ho hlomella baithuti ka litsebo tse sebetsang, ho ba nolofalletsa ho fumana tharollo mathateng a teng a tikoloho.
5. Khothatso ea ho ba le seabo: Baithuti ba kgothaletswa ho nka karolo ka mafolofolo mesebetsing e kenyang letsoho tshireletsong ya tikoloho. Sepheo sa ho qetela ke ho kenyelletsa batho ba bangata ho etsa liqeto, ho kenya letsoho ho rarolla mathata a tikoloho.
Leave a Reply