O le sosaiete Amerika o le 18th ma le 19th seneturi e le mo tagata Black e umia soʻo se tulaga taua. O se tagata uli e avea ma faiaoga o se manatu e lei faamoemoeina i lena taimi.
I le lalolagi i aso nei, matou te faʻalauiloaina le iai o tagata eseese e eseese talaaga i le galuega. E taua le manatua e leʻi leva atu, na feagai tagata Black ma faʻatapulaʻaina i le tele o galuega.
E tusa lava pe na faʻatagaina tamaiti Black e o i le aʻoga, e tele ni tausaga na faʻatoʻa mafai ai e faiaoga Black ona aʻoaʻo saoloto e aunoa ma le feagai ma le tetee. I tua i le taufaaiuiuga o le 1700s, o se vaega toaitiiti o tagata lototetele na luʻitauina faiga faʻailoga lanu ma avea ma faiaoga lelei. O lenei mea e taʻitaʻia ai i tatou i le fesili: o ai o loʻo umia le ulutala o le uluai faiaoga Black i Amerika?
O le Tala'aga o le Tu'ueseeseina o A'oga
I le faaiʻuga o le senituri lona 19, sa iai se manatu faaletulafono e taʻua “Vaevae ae tutusa,” na faavaeina e le Faamasinoga Maualuga i le 1896. O lona uiga e mafai ona tuueseese tagata uli ma tagata papaʻe ae tutusa le faiga.
Ae ui i lea, o le mea moni, o tagata Black na faʻamalosia i ni aʻoga eseese, le faʻatupeina i le maeʻa ai o le Taua a le Lalolagi ma le taimi o le Toe Fausiaina.
O le vave agai i luma i le 1954, na tautino mai ai e le Faamasinoga Maualuga a Amerika le "Va'ese'ese ae tutusa" e le tusa ai ma le tulafono. mataupu o Brown v. Komiti o Aoga a Topeka.
O lenei fa'ai'uga na fa'ailogaina ai se suiga, fa'amuta ai a'oga fa'a-va'aiga fa'ailoga tagata ma sao tele i le fa'agaioiga o aia tatau a tagata lautele. E ui lava i le faaiuga lelei, e toatele i le atunuu na tetee, ma avea ai suiga o agafesootai ma luitau.
Na fa'aalia e tamaiti a'oga uliuli le lototetele e ala i le ulufale atu i a'oga papa'e uma, ma sa feagai faiaoga Black ma lu'itau tetele a'o amata a latou galuega. O lenei suiga i faiga faavae o se laasaga taua i luma, ae o le faatoilaloina o le tetee ma le faamalosia o le tutusa moni e manaomia ai se naunautaiga tele ma le malosi.
O Susi King Taylor o le Uluai Faiaoga Uliuli i Amerika?
O Susi King Taylor (1848-1912) e umia se nofoaga faapitoa i le talafaasolopito o se tasi o uluai faiaoga Black i Amerika. Sa ia faia se sao taua i le aoaoina faasaolotoina pologa Aferika-Amerika i Georgia, ma tu'u ai se fa'ailoga e le mafaagaloina i le laufanua o a'oa'oga a Aferika-Amerika.
E tusa ai ma Wikipedia, O Taylor o le uluai tausimai Aferika-Amerika na auauna atu ma le pulega i le taimi o le Taua a Amerika.
Fanau mai i le nofo pologa i se faatoaga i Georgia, na feagai Susie ma papupuni i aoaoga aloaia. Ae ui i lea, na suia lana malaga ina ua alu e nonofo ma lona tinamatua saoloto i Savannah i le fitu o ona tausaga. E ui lava i tapulaa faaletulafono, ae na maua e Susi ni faatonuga faalilolilo mai ni tamaitai Aferika-Amerika e toalua ma ni talavou papae se toalua. Sa faaauau pea lona galala mo le malamalama.
Ia Aperila 1862, na suia ai le olaga o Susi ina ua ia maua le saʻolotoga ina ua sola i se vaʻa fana a le malo e lata ane i le Confederate-hold Fort Pulaski. Na toe nofo o ia i le motu o St. Simons Island, lea na amata ai ona ia aʻoaʻoina isi pologa muamua i le na o le sefulufa tausaga. O le mea lea na fa'ailogaina ai le amataga o lana galuega taualoa i a'oga.
Ina ua maeʻa le Taua a le Lalolagi, na toe foʻi Susi i Savannah ma lona toʻalua o Satini Edward King. O iina, na ia faatuina ai se aoga tumaoti mo fanau a tagata saoloto. Ae ui i lea, na tapunia le aʻoga i totonu o le lua tausaga ona o le tatalaina o se avanoa lautele. E ui i ni faaletonu, ae sa tumau pea le malosi o Susi i lana misiona e siitia ai lona nuu aʻoga.
Mulimuli ane i le olaga, na tusia ai e Susi lana manatuaga, “Faamanatuga o Lo'u Olaga i Tolauapiga ma le 33d United States Colored Troops, Late 1st SC Volunteers.” I lana tusi, na ia tautala saʻo ai luitau faifai pea o le faʻailoga tagata aʻo faʻaalia foi le faʻamoemoe mo le lumanaʻi. Na ia faamamafaina le tulaga maoae o le alualu i luma na faia e Aferika Amerika talu mai le soloia o le nofo pologa, ma faamamafaina ai lo latou sailiga faifaipea o le tutusa ma le saolotoga.
O le talatuu a Susi King Taylor ua avea o se molimau i le maufetuuna'i ma le naunautai o tagata Aferika Amerika i le feagai ai ma faigata. O ana taumafaiga paionia i aoaoga na saunia ai le ala mo tupulaga o le lumanai, ma musuia ai le anoanoai o tagata e taumafai mo le tulaga silisili e ui lava i faafitauli e ono feagai ma i latou.
Paionia A'oa'o Uliuli na Fa'atupu Tala'aga
I tala faasolopito o le tala faasolopito, o le tele o faiaoga Black ua tuua se faailoga e le mafaagaloina, ae seʻi o tatou faʻamalamalamaina ni tagata mataʻina se lua na faia ni sao taua.
Feiloai ia Fanny Jackson Coppin (1837-1913), o se tagata ta'avale ma le ulua'i puleaoga Black i le Iunaite Setete. I tua i le 1865, na ia ausia ai se mataʻina e ala i le avea ma se tasi o tamaitai Black muamua na maua se tikeri i le kolisi i le Kolisi o Oberlin i Ohio. A o tulituliloaina lana aʻoga, na taulamua Fanny e faʻatuina se aʻoga ma vasega afiafi e faʻamaoni i le aʻoaʻoina o pologa saoloto.
Ina ua maeʻa ona alu aʻe i le matafaioi o le puleaoga i le Institute for Colored Youth, na atili aloaia ai o ia ina ua tofia o ia e le Philadelphia Board of Education e avea ma pule sili. Fanau mai i le nofo pologa, na faoa e Fanny le puleaina o lona taunuuga ma faia le talafaasolopito e ala i le avea ma uluai Black superintendant o se aoga itumalo.
Ia, se'i liliu atu la tatou vaai ia Kelly Miller (1863-1939), o se tagata suatia le eleele ma sa avea muamua ma tama a'oga fa'au'u o le matematika Black ma o le tagata Black na auai i le Iunivesite o Johns Hopkins.
I le 1907, na maua ai e Miller le tulaga o le pule i le Howard's College of Arts and Sciences. O lona aafiaga sa le gata na lagonaina i le faamamaina o mataupu aoaoina ae faapea foi i le tulaga maoae o le faatoluina o le lesitala i totonu o le fa tausaga. A o alualu i luma Miller i lona olaga, na ia tuuto atu o ia lava i le mafuaaga mamalu o le faalauteleina o avanoa i aoaoga maualuluga mo Aferika Amerika.
O nei faiaoga e toalua, Fanny Jackson Coppin ma Keli Miller tu o ni faailoilo o musumusuga i le talafaasolopito o aʻoaʻoga Black. O a latou taumafaiga paionia na saunia ai le ala mo tupulaga o le lumanai, faʻaalia le maufetuunaʻi, naunautaiga, ma se tautinoga le maluelue e talepeina pa puipui i le sailiga o le poto.
Fa'asalaina le Va o le Tauiviga Fa'aauau mo Faiaoga Eseese
Na e iloa o le toʻatele o tamaiti aʻoga Black ma Latino latou te le vaʻai i faiaoga e pei o latou i totonu o latou potuaoga? E ui lava i le alualu i luma talu mai le vaitaimi o Jim Crow, o loʻo i ai pea faʻafitauli ogaoga i le faiga o aʻoaʻoga e tatau ona tatou foia.
E tusa ai ma se suesuega a le Pew Research Center mai le 2018-2019, na'o le 16% o faiaoga i le US e Black pe Sipaniolo, o se eseesega tele i le 42% o tamaiti aʻoga Black ma Hispanic.
O le le lava o faiaoga eseese e iai se aafiaga tuusao i tamaiti aoga lanu. Ua fa'aalia i su'esu'ega a a'oa'o tamaiti a'oga mai faia'oga e tutusa o latou fa'ailoga lanu, e sili atu lo latou fa'atinoina o a'oa'oga. O le i ai o ni fa'ata'ita'iga e pei o i latou e fa'amalosia ai tamaiti a'oga e talitonu i lo latou gafatia. O lenei fa'atuputeleina o le mautinoa e o'o atu ai i le fa'aleleia atili o le faitau ma le numera, fa'apea fo'i ma le si'itia o fa'au'uga.
E mana'omia e tagata uma ona saofagā i le fa'avasegaina o faiga fa'aa'oa'oga ina ia mafai e tamaiti a'oga lanu ona maua a'oa'oga sili. E tatau i fa'alapotopotoga fa'aa'oa'oga ona tu'uina atu a'oa'oga e mafai ona maua, lelei i so'o se tamaititi agavaa i so'o se auala e mafai ai. E tatau ona latou fa'atinoina lenei misiona e ala i le fa'atumauina o a'oa'oga 'ese'ese e atagia mai ai tala'aga o a tatou tamaiti a'oga.
O Ai le Faiaoga Uluuliuli? Fa'ai'uga
I le taulimaina o luitau i le taimi nei, e taua le sailia o le taitaiga mai le taimi ua tuanai. E toaitiiti e masani i uluai tagata Black trailblazers i aʻoaʻoga, ae o latou tala o loʻo faʻamalamalamaina ai le tauiviga faifaipea mo le tutusa i la tatou aʻoga.
O le iloaina o nei paionia e fa'amalosia ai oe e fai sao lelei i lou nu'u, fa'aleleia le 'ese'ese e le gata i le faia'oga ae i galuega uma. Fa'alautele lau su'esu'ega i tua atu o fuainumera fa'asolopito o Black; o le malamalama atoatoa i lo tatou tala fa'asolopito e mafai ai e tagata uma ona faia se sao taua i le fa'atulagaina o se taeao e sili atu ona tonu ma fa'atasi. O le taliaina o lenei malamalama, e mafai e tagata taʻitoʻatasi ona faia se aafiaga taua, galue agai i se lumanaʻi manuia ma sili atu le tutusa.
Tuua se tali