O masina taʻitasi, e tusa ma le 1.8 piliona fafine ma teine e maua i le maʻi masina. Ua lipotia mai e le UNICEF o luitau e pei o le faalumaina, faailoga tagata, ma le mativa e mafai ona avea lenei taimi ma luitau ma le saogalemu.
O nei faigata ma faʻalavelave i le tausiga lelei o loʻo taʻua faʻatasi o le "vaitaimi mativa." I lenei tusiga, o le a tatou vaʻavaʻai i le manatu o le taimi mativa, tuʻuina atu mea moni taua ma fautua mai auala aoga e faia ai se eseesega.
Ole taimi ole mativa e tupu pe a feagai tagata ma faʻafitauli i le mauaina o meaʻai maʻitaga, lava tumama, lagolago lautele, ma aʻoaʻoga. E ui lava o se popolega tele i le soifua maloloina lautele, e toʻatele tagata e le o iloa le tele o le mativa ma le auala e foia ai.
O le fa'atalanoaina o nei fa'afitauli e taua tele i le fa'amautinoaina e mafai e tagata uma ona fa'atautaia lo latou soifua maloloina i le ma'i masina ma le mamalu ma le saogalemu.
O le a le Vaitau Mativa?
E tusa ai ma le National Library of Medicine, vaitaimi mativa ose fa'alavelave fa'alesoifua maloloina fa'alapotopotoga fa'alelalolagi ua le amana'ia i taimi lata mai nei. Ole taimi ole mativa o lo'o fa'amatalaina o le leai o se avanoa ile ma'i masina, fale tumama, ma a'oa'oga tatau.
O le vaitaimi o se vaega masani o le ma'i masina, o le auala lea e sauniuni ai le tino mo le maitaga. E tupu i teine ma fafine e mafai ona maʻitaga. Vaitaimi e masani ona umi i le va o le tolu i le fitu aso ma e tupu uma i le 24 i le 38 aso.
A amata ona iloa e teine le tafe o latou taamilosaga, latou te feagai ma luitau fou. Latou te manaʻomia le avanoa i meaʻai faʻapitoa e pei o pads poʻo tampons, ma e manaʻomia ona latou aʻoaʻoina pe faʻapefea ona faʻaogaina.
A aunoa ma nei oloa poʻo le malamalama, o vaitau e mafai ona matua faʻalavelave. Atonu latou te misia aoga, galuega, po o isi avanoa. O taimi mamafa, e mafua ai le tele o le toto, e mafai foi ona oʻo atu ai i faʻafitauli faʻalesoifua maloloina e pei o le anemia ma tiga ogaoga.
O nisi nuu e manatu e le mama ia taimi, lea e faigata ai mo teine ma tamaitai ona maua se fesoasoani pe o atu i nofoaga faitele. O le amataga o le ma'i masina e mafai fo'i ona atili fa'aaafia ai teine i faiga fa'afeusuaiga, e ui lava atonu latou te laiti i le fitu tausaga.
E le itiiti ifo i le 500 miliona teine ma fafine o loʻo aʻafia i taimi o le mativa, e tusa ai ma le Faalapotopotoga o le Soifua Maloloina a le Lalolagi, ae e faigata ona iloa le numera saʻo.
O Mea e Manaomia ona E Iloa e uiga i Vaitaimi Mativa.
Ole taimi ole mativa ose popolega lautele ole soifua maloloina ole lalolagi lea e aafia ai le toatele o tagata, ae o lona natura ma le lautele e le masani ai i se vaega tele o le faitau aofaʻi. O fa'amatalaga taua ia e tatau ona iloa e tagata uma:
Lu'itau o le Soifua Ma'itaga i totonu o Sahara Aferika Ona o le Vaitaimi o le Mativa.
I atunuu e pei o Kenya, Sudan, Etiopia, ma Uganda, e feagai tagata ma luitau tetele i o latou vaitaimi. O le tele o tagata i nei nofoaga e le lava tupe e faʻatau ai mea latou te manaʻomia e pulea lelei ai o latou taimi. I le 2019, o le Fai mai le Faletupe a le Lalolagi, o le 35% o tagata i nei atunuu e matua matitiva lava. Pe a matua matitiva tagata, e faigata ia i latou ona gafatia mea e pei o sanitary pad.
O se suʻesuʻega a le BBC na maua ai i Ghana, o fafine e itiiti tupe e faʻaalu le tele o latou tupe maua i luga o pads. Mo se fa'ata'ita'iga, atonu latou te fa'aaluina le $1 mai le $7 latou te maua na'o luga ole pads. O se eseesega tele lea mai tagata i le Iunaite Setete, lea e na o le $3 mai le $1,200 e maua e i latou e maualalo tupe e faaalu i pads.
I se faapuupuuga, o le i ai o se vaitaimi e sili atu ona faigata mo le tele o tagata i lalo o Sahara Aferika ona e le lava a latou tupe e faʻatau ai mea latou te manaʻomia e pulea lelei ai.
Faitau foi: Lisi o Fa'ata'ita'iga Amiotonu Fa'aagafesootai
Lu'itau o le Mativa i le US Prison System
I totonu o le falepuipui, e feagai tagata ma le tele o faʻafitauli, ma o se tasi o faʻafitauli tele o le mativa. O lona uiga o le to'atele o tagata o lo'o fa'afalepuipui o lo'o tauivi e fa'atau sapalai o le ma'i masina. I le Iunaite Setete, lea e toʻatele ai tagata o loʻo i totonu o le falepuipui, o lenei faʻafitauli e sili ona leaga.
I falepuipui, e masani ona le fa'aaloalogia aia tatau a tagata. E mafai ona afaina i latou faaletino ma faalemafaufau, faasalaina e aunoa ma se mafuaaga, ma le tuuina atu i ai le fesoasoani faafomai latou te manaomia. O le US e toʻatele tagata i falepuipui, ma i totonu o ona falepuipui, o loʻo i ai se faʻafitauli i le taimi o le mativa. A tala fou mai le USA Today fai mai i le falepuipui e tasi, e $2.63 le tau o pad, ae o galuega iina e totogi e na o le 30 sene i le itula. O lona uiga e matua faigata lava i tagata ona fa'atau pads latou te mana'omia.
Ona o lea, ua taumafai ai nisi e fai a latou sapalai. O isi, e aunoa ma se isi filifiliga, ua na o le toto i o latou lavalava. Mo i latou e mamafa taimi po'o fa'afitauli tau soifua maloloina, e sili atu le faigata ona maua le tausiga latou te mana'omia.
I le taimi nei, e sili atu i le 35 setete e leai ni tulafono e faʻamautinoa ai e maua e tagata o loʻo falepuipui mea latou te manaʻomia mo latou vaitaimi. Ma i setete e iai tulafono, e le o taimi uma e mulimulitaia lelei ai. Ose fa'afitauli tele lea e mana'omia le fa'alogo.
Le Aafiaga ole Vaitaimi Mativa ile A'oga
Ole taimi ole mativa e iai sona aafiaga tele ile aia tatau ile aoga. E masani ona aafia ai tamaitai ma teine, ma faigata ai ona o i le aoga. I le lalolagi atoa, e tusa ma le 129 miliona teine ua misi i aʻoga, ona o le mativa.
O suʻesuʻega mai le Faletupe a le Lalolagi o loʻo faʻaalia ai i Sudan i Saute, 57% o teine e leʻo aʻoga pe a maua o latou taimi.. I Kenya, 70% o teine fai mai o latou taimi e sili atu ai le leaga o latou togi.
E taua tele a’oa’oga mo le lumana’i o le teine. Ae afai e taofia o ia e ona vaitaimi mai le alu i le aoga po o le lelei i le vasega, atonu o le a le lelei lona lumanai. O nisi teine atonu e tatau ona tuua atoa le aoga, o lona uiga o le a le tele ni a latou avanoa faigaluega i le lumanaʻi. Ole taimi ole mativa e fa'afaigata ai i teine ona maua a'oa'oga latou te mana'omia ina ia manuia ai.
Vaitaimi Mativa e Mafai Ona Mafua ai Fa'afitauli Fa'alesoifua Maloloina
Ole taimi ole mativa ose fa'afitauli tele lea e mafai ona mama'i ai tagata. Pe a maʻitaga fafine ma teine, latou te manaʻomia ni mea faʻapitoa e pei o paʻu poʻo tampons.
Ae o nisi taimi, e le mafai ona latou mauaina nei mea ona e taugata tele pe leai foi. O lea la, latou te faʻaogaina soʻo se mea latou te maua, pei o nusipepa poʻo ni ieie tuai.
O le fa'aaogaina o nei sapalai fa'atopetope e mafai ona mafua ai fa'afitauli tuga fa'alesoifua maloloina e pei o fa'ama'i pipisi, e mafai ona mama'i tele ai pe fa'amate ai fo'i. Tusa lava pe iai a latou papa po'o ipu e mafai ona toe fa'aaogaina, e faigata ona tausia mama e aunoa ma ni mea e pei o vai mama po'o le eletise.
Ole taimi ole mativa ose fa'afitauli ogaoga ona e afaina ai le soifua maloloina o tagata. E mana'omia e tagata uma le fa'aogaina o mea e maua i le ma'i masina a'o latou taimi, ina ia mafai ona latou soifua maloloina ma saogalemu.
Le Aafiaga ole Soifua Maloloina ole Vaitaimi ole Mativa, Fa'ailoga, ma Fa'ailoga tagata
Ole taimi ole mativa e sili atu nai lo le afaina o le soifua manuia faaletino; e afaina ai foi le soifua maloloina o le mafaufau. O lu'itau o le mauaina o sapalai talafeagai, fa'atasi ai ma le fa'ailoga ma le fa'ailoga tagata o lo'o si'omia ai le ma'i masina, e mafai ona o'o atu ai i le popole tele ma le atuatuvale.
O se suʻesuʻega na faʻamamafaina i Frontiers i le Global Women's Health, na faia i Nepal, na faʻaalia ai le mataʻutia o iʻuga o teineiti e faʻamalosia e momoe i fafo poʻo i totonu o faleoo eseese i le taimi o latou taimi, e iʻu ai i mafatiaga ogaoga o le mafaufau.
E oo lava i nofoaga e leai ni faiga matuia faapena, e tumau pea le faalumaina. E maua e tagata le maasiasi pe a faʻatau sapalai, faʻaaoga gagana faʻamaonia e talanoaina ai vaitau, ma faʻafeiloaʻi i le le lava o aʻoaʻoga e uiga i le maʻi masina.
O nei mea fa'apitoa e saofagā fa'atasi i le manatu e fa'alumaina ma 'ino'ino taimi. O le iloaina o le lautele o a'afiaga o lu'itau e feso'ota'i vaitau i le soifua maloloina o le mafaufau e taua tele mo le fa'atupuina o se si'osi'omaga lagolago ma malamalama.
Faitau foi: 10 Fa'ata'ita'iga Fa'ata'ita'iga Leaga
Le Auala e Mafai Ai Tatou Uma Lava e Faasaga i le Vaitaimi Mativa.
Ole taimi ole mativa ose fa'afitauli lautele ole soifua maloloina ole lalolagi, e a'afia ai le faitau selau miliona o tagata. E ui lava i lona faʻateleina, e toʻatele tagata o loʻo tumau pea le le iloa o lenei faʻafitauli ona o le faʻaleagaina o le sosaiete o loʻo siomia ai le maʻi masina.
Ae ui i lea, o loʻo i ai laasaga faʻatino e mafai e tagata uma, tusa lava poʻo a latou lava maʻitaga, e mafai ona faia e foia ma faʻafefe ai le mativa. O lenei tusiga o loʻo suʻesuʻeina ni auala faigofie e lima ae aoga e fesoasoani ai i le mafuaʻaga.
O le talanoa e uiga i le taimi mativa o le laasaga muamua lea i le faʻalauiloaina ma le talepeina o tapu a le sosaiete. O le to'atele o tagata e matamumuli mai le talanoaina o lenei mataupu ona o le fa'aletonu e fesoota'i ma le ma'i masina.
E ala i le amataina o talanoaga i totonu o lau fesoʻotaʻiga lautele, lagolago faʻalapotopotoga faʻapitoa, ma le sailia o avanoa e tautala faʻalauaʻitele ai e uiga i le mativa vaitaimi, e mafai ona e saofagā i le faʻavasegaina o talanoaga e uiga i lenei autu taua.
O le isi auala aoga e faia ai se eseesega e ala i le lagolagoina o faʻalapotopotoga faʻapitoa e faʻatatau i le faʻatalanoaina o le mativa. E tele fa'alāpotopotoga o aia tatau a tama'ita'i ma fa'aalāpotopotoga tutusa o ali'i e taula'i i lenei mataupu, e pei o le Alliance mo Sapalai Vaitaimi, o le Poloketi Papa, ma le Mamalu Poloketi. O nei faʻalapotopotoga o loʻo auai i gaioiga eseese, e aofia ai faʻasalalauga faʻalauiloa, aʻoaʻoga faʻaleaʻoaʻoga, ma le tufatufaina atu o sapalai maʻi masina.
O le foa'i atu o tupe i nei fa'alapotopotoga e mafai ona saofagā tele i la latou misiona o le fa'amutaina o le mativa ma le puipuia o aia tatau a le faitau miliona. E le gata i lea, mafaufau e tu'uina atu mea e maua i le ma'i masina i fa'alapotopotoga fa'apitonu'u, aua o lenei fesoasoani tuusa'o e mafai ona fa'afetauia mana'oga vave i totonu o lou nu'u.
O le malamalama i lu'itau tulaga ese e feso'ota'i ma le mativa i totonu o lou nu'u fa'apitonu'u e taua tele mo le fa'atinoga lelei. O mataupu fa'apitoa o lo'o siomia ai lenei fa'afitauli e mafai ona eseese lautele, e o'o lava i totonu o itulagi eseese o le atunu'u e tasi. Fa'atino su'esu'ega e iloa ai fa'alavelave masani o lo'o feagai ma tagata ta'ito'atasi e ma'i masina i lou nu'u.
Mo se fa'ata'ita'iga, o le leai o se vai mama e ono avea ma papupuni tele i se tasi eria, a'o le isi, e ono taula'i i mataupu lautele e pei o a'oa'oga. Fa'aauupegaina i lenei malamalama fa'apitonu'u, e mafai ona e fa'avasega au taumafaiga e fo'ia fa'afitauli fa'apitoa e feagai ma lou nu'u.
O le fautua mo faiga fa'aletulafono ose auala mamana e fa'afetauia ai le mativa i se tulaga fa'aleaogaina. O tulafono e fa'atatau i le va o totogi o tama'ita'i, fa'ailoga tagata i fale faigaluega, fa'atupega o a'oga, ma aia tatau a tagata fa'afalepuipui e mafai ona i ai se a'afiaga tele i le taua e fa'asaga i le mativa.
Po'o le a lava le faiga fa'atulafono i lou atunu'u, e iai lava auala e fa'alogoina ai lou leo. I sui o malo e pei o le Iunaite Setete, o le tusiaina o tusi i faipule e unaʻia le gaioiga i tulafono e aʻafia ai le mativa i le vaitaimi e mafai ona aoga. E ala i le fa'amalosia o puipuiga fa'aletulafono, e mafai ai e nu'u ona faia ni fa'aleleia tumau i olaga o i latou na a'afia.
O le talimalo i se sailiga tupe o se auala aoga ma faʻaogaina e faʻalauteleina ai le faʻalauiloa ma tupe mo le faʻamoemoe. O mea fa'atupe fa'atupe e maua ai le avanoa e fa'afeso'ota'i ai ma pisinisi fa'apitonu'u, fa'alāpotopotoga fa'aagafesootai, ma tagata e tutusa o latou manatu e tutusa o latou fa'atauaina.
Faʻalagolago i manaoga faʻapitoa o lou alalafaga, e mafai ona e valaʻaulia tagata auai e foaʻi uma tupe ma sapalai. E ui ina taua tele saofaga tau tupe mo le faʻatalanoaina o mataupu lautele, o le aoina saʻo o meaʻai maʻitaga e mafai ona faʻamalieina manaʻoga faʻafuaseʻi i totonu o fale ma fale teu oloa. O le siakiina ma le faaeteete o foaʻi ma le logoina o tagata auai e uiga i le aʻafiaga o a latou sao e mafai ona faʻaleleia atili ai le aoga ma le manino o au taumafaiga saili tupe.
Tuua se tali